Een actrice, een generatie: Mexico op de planken

http://lagartijastiradasalsol.blogspot.be/p/el-rumor.html

Terwijl Europa de Eerste Wereldoorlog en het vallen van de Berlijnse muur herdenkt, geeft het ACT Festival van deSingel een stem aan een nieuwe generatie theatermakers en performanceartiesten die handig gebruik maken van de theatrale taal om in gesprek te gaan met de geschiedenis en huidige realiteit, en “hopelijk, een betekenisvol gebaar te kunnen stellen voor de wereld van morgen”. De recente geschiedenis van Latijns-Amerika en grote thema’s uit de regio, die ook in de literatuur en film onvermijdelijk aanwezig zijn, krijgen hier hun onweerlegbare plaats op de scène: kolonisatie, revolutie en dictatuur in drie fantasierijke voorstellingen. In ‘El Rumor del Incendio’ bracht een multimediale geschiedschrijving ons tot de gebeurtenissen van vandaag in Mexico in de vlammen.

Mexico is één van de weinige landen in Latijns-Amerika die in de tweede helft van de twintigste eeuw niet onder militaire dictaturen gebukt ging. En toch, wat velen misschien niet weten of vergeten zijn, toont de “reconstructie” dat het gezelschap Lagartijas Tiradas al Sol van de geschiedenis van Mexico in de jaren zestig en zeventig maakt: onderdrukking, revolutie, guerrillastrijd, verdwijningen en staatsgeweld. Een geschiedenis met mensen in, die het verdient gekend te zijn, in Mexico en daarbuiten. Het stuk bestaat uit een diepgaand historisch en persoonlijk onderzoek aan de hand van datums, namen, historische documenten, wetteksten, brieven, getuigenissen, krantenfoto’s, familiefoto’s, documentairebeelden, nieuwsbeelden, muziek- en poëzieteksten,… 

Speelgoedsoldaatjes en schmink

De veelheid aan bronnen en theatrale representaties in de voorstelling bevestigen dat er verschillende versies van de geschiedenis zijn.

Dit biedt ook een onderdompeling die geen enkel losstaand medium of eenduidige geschiedschrijving, hoe volledig ook, kan bieden. Als de taak van de kunst is de realiteit op een andere manier te tonen, ons zo aan het denken zetten, en zelfs iets in gang te zetten in de maatschappij, verdienen deze jonge Mexicanen de noemer van geëngageerde vernieuwende kunstenaars.

Het fantasiespektakel op het podium en de overtuigende acteerprestaties brengen de werkelijkheid intiem en confronterend dicht tot bij de toeschouwer. De mogelijke kritiek dat de voorstelling vooral een encyclopedische lezing van de geschiedenis is, deel ik niet, net omdat de afstand met de geschiedenis doorbroken wordt. Het publiek zit midden in het afspelen van de geschiedenis, kan niet anders dan er deel van uitmaken en wordt zo medeplichtig.

De ensceneringen van speelgoedsoldaatjes die tijdens het stuk op het podium worden bespeeld, gefilmd en weergegeven op een scherm zijn een enscenering van een enscenering, van een enscenering op scène, en zoomen zo samen met de toeschouwer in op het conflict. 

De chaos op de scène en de vele attributen weerspiegelen de chaos van de tijd. Geweerschoten, rook, maskers, een tafel met eten, speelgoed, gezang, pluimen, pijltjes, geschreeuw, geldbiljetten, breigerief, reiskoffers,… Wat als een nette living begon, wordt beetje bij beetje letterlijk en figuurlijk een slagveld.

Een personage schildert zelf de toetakeling van een politieondervraging op haar gezicht met rode en zwarte verf. De acteurs doen er niet flauw over, het gaat om een representatie, maar één die tijdens de folterscène ruw dichtbij komt. Tegelijkertijd komt een gezamenlijke herinnering van Latijns-Amerika naar boven. 

Margarita en Luisa, twee generaties

En dan is er Margarita Urias. Een personage dat, tussen de zo vele personages die -gewild of niet- deelnemen aan een conflict, steeds in eerste persoon terugkeert. Haar Spaans klinkt “Mexicaanser”, ze speelt niet alleen een rol in een conflict, maar heeft persoonlijke interesses, danst, heeft familie, en neemt beslissingen die haar leven en dat van de mensen rondom haar beïnvloeden. Bovenal leert de toeschouwer dankzij Margarita een dochter, strijdkameraad, geliefde, studente, vriendin, moeder,… kennen; met de gelaagdheid van een menselijk personage. En dan verandert Margarita in haar dochter Luisa die, hoewel ze pas op het einde verschijnt, de sleutelfiguur is van het stuk.

Een speelgoedtrein, tinnen soldaatjes en “pang”, “pang”, “boem”, de kinderen van toen zijn nu volwassen en moeten verder.

Het is het verhaal van moeder en dochter en het is een verhaal van Latijns-Amerika na de dictatoriale regimes van de tweede helft van de 20e eeuw. Luisa moet verder met de littekens van het verleden, met de pijn van de ouders, maar ook met de oorlog waaronder Mexico vandaag lijdt. Luisa vormt een link tussen het verleden en vandaag, tussen een persoonlijk verhaal en een collectieve geschiedenis van een land, tussen een vorige en een volgende generatie. Luisa verbeeldt het voortzetten van een strijd voor een andere werkelijkheid, de mogelijkheid van nieuwe ideeën, de onmacht met betrekking tot het heden, de onzekerheid over een toekomst en de kracht van geëngageerde vernieuwende kunstenaars.

Geen applaus

De laatste vijf minuten dragen heel het stuk. De dochter, de actrice, Mexico, vraagt zich geëmotioneerd af, mochten zij op een dag kinderen krijgen, waar die het dan over moeten hebben wanneer ze over de jeugd van hun ouders willen praten. Een hele generatie kinderen, van ouders die voor vrijheid en gerechtigheid vochten, zoeken hun rol in een collectieve herinnering en land. Zoeken misschien wel hun bestaansrecht in een land dat ook vandaag blijft branden. Na een beginscherm van groene bomen en een voorstelling vol stemmen, schreeuwen, leven en pijn, keert de stilte en rust op het podium terug; op het scherm staan de bomen in brand.

Gedurende heel de voorstelling vraag ik mij af of en hoe de actualiteit van de laatste weken, en ja jaren, aan bod zal komen. Dan neemt het gezelschap zijn rol op als toekomstige ouder. De acteurs worden actoren. Licht uit, lucifer aan, de woorden op het scherm vertellen dat er vandaag in Mexico niets gebeurt om voor te applaudisseren en bedanken het publiek te komen kijken. Een stille schreeuw luider en harder dan eender welk nieuwsbericht dat ons vanuit Mexico kan bereiken. Het publiek blijft vertwijfelt achter, geraakt, ik klap niet, een deel van het publiek klapt zacht, de acteurs zijn al weg en nemen het applaus niet in ontvangst.

Noot van de auteur van de recensie: in Derecho de nacimiento van de Mexicaanse zangeres Natalia Lafourcada zit een misschien luchtigere en hoopvolle paragraaf van de dialoog van eenzelfde generatie verscholen; over hoe samen vanuit de geschiedenis vooruit te gaan. Het gesprek van een generatie wordt gevoerd over de verschillende kunstvormen heen: Voy a crear un canto para poder existir / Para mover la tierra a los hombres y sobrevivir / Para curar mi corazón y a la mente dejarla fluir / Para el espíritu elevar y dejarlo llegar al fin / Yo no nací / Sin causa / Yo no nací / Sin fe / Mi corazón pega fuerte / Para gritar a los que no sienten / Y así perseguir a la felicidad / Voy a crear un canto para el cielo respetar / Para mover las raíces de este campo y hacerlo brotar / Para mover las aguas y el veneno verde que hay por ahí / Para el espíritu elevar y dejarlo vivir en paz /…/ Es un derecho de nacimiento / Es el motor de nuestro movimiento / Porque reclamo libertad de pensamiento / Si no lo pido es porque estoy muriendo / Es un derecho de nacimiento / Comer los frutos que dejan los sueños / En una sola vos y sentimiento / Y que este grito limpie nuestro viento /…/