Paus Franciscus wijst Mexico de weg

29-02-2016 door Jeroen van Gerven

» Achtergrond » Columns » Nieuws

“Mexico”, zo sprak paus Franciscus tijdens zijn bezoek aan het land tegen 300.000 bezoekers bij een mis in Ecatepec, “zou een land moeten zijn waarin het niet nodig is te emigreren om te kunnen dromen”. Met deze ene zin alleen al, raakte hij de Mexicanen in het hart. Hun land is voor velen tot een nachtmerrie geworden ten gevolge van armoede en excessief geweld. Het programma maakte met bezoeken aan de meest getroebleerde gebieden van het land op voorhand al duidelijk dat de paus niet voor een onaangename boodschap zou weglopen. Maar hij deed veel meer. Franciscus gaf door zijn wijze van optreden aan wat Mexico op dit moment nodig heeft: inspirerend en voorbeeldig leiderschap.

Koninklijke status

De paus en Mexico hebben een speciale band. Dat is al zo sinds paus Johannes Paulus II het land in 1979 als eerste paus bezocht en daarna nog drie keer terugkwam. Zijn opvolger Benedictus XVI vonden de Mexicanen tijdens zijn wat korte bezoek in 2012 te afstandelijk, maar Franciscus geniet als Latijns-Amerikaanse paus weer immense populariteit. Dat zal de Argentijnse paus graag zo willen houden, want Mexico telt met 85% katholieken op 120 miljoen inwoners na Brazilië het grootste absolute aantal volgelingen. De paus heeft zich in Mexico een soort koninklijke status verworven, dat wil zeggen dat hij weliswaar geen politieke verantwoordelijkheid draagt, maar wel veel moreel gezag onder het volk geniet en de natie kan verenigen. En daarvoor was hij blijkbaar gekomen; niet (alleen) om zieltjes te winnen of te behouden.

De paus sprak duidelijke taal. Niet alleen tegen drugsbazen en mensensmokkelaars, maar ook tegen politici die hij direct aansprak om corruptie te bestrijden en het geweld te beteugelen, maar hij richtte zich ook tot de Mexicaanse bisschoppen, die merendeels behoorlijk conservatief zijn. Zij kregen van hun hoogste baas te horen, die een veel progressiever profiel heeft, dat ze actiever moeten zijn in het afwijzen van drugshandel en niet moeten aanpappen met machthebbers die het oogluikend toelaten of er soms zelfs actief bij betrokken zijn. Een werkgeversvoorzitter kreeg voor de voeten geworpen dat God niet gediend is van slavernij en uitbuiting.

President Enrique Peña Nieto, die de paus uitnodigde, zal dan ook met gemengde gevoelens terugkijken. Halverwege zijn ambtstermijn van zes jaar zijn zijn waarderingscijfers dramatisch laag. Peña Nieto richt zich volledig op economische hervormingen. Niet zonder succes, want economisch timmert Mexico nadrukkelijk aan de weg. Maar problemen als armoede en het niet te stuiten geweld van de drugsoorlog, zwijgt hij bij voorkeur dood. Tot dat niet meer kan, zoals in 2014 toen in Ayotzinapa 43 studenten onder verdachte (en nog steeds niet opgehelderde) omstandigheden verdwenen en vorig jaar, toen Joaquin Gúzman, de grootste drugsbaas van het land, voor de tweede keer ontsnapte uit de gevangenis. Verder kwam de president ongunstig in het nieuws toen uitkwam dat zijn vrouw voor een gunstige prijs een villa had gekocht van een Chinees bedrijf dat een grote opdracht voor de aanleg van een hogesnelheidsspoorlijn had verworven. Voor veel Mexicanen bevestigde het maar weer eens het bestaande beeld van een sterk gecorrumpeerde bestuurlijke elite. Het verbaast dan ook niet dat de bevolking de hoop opgeeft en valt voor de verleiding van het geld van de drugskartels of zijn heil zoekt in illegale migratie naar Amerika. In beide gevallen lopen ze een aanzienlijk risico dit met de dood te bekopen.

Nieuw perspectief

De Mexicanen hebben een nieuw perspectief nodig en Paus Franciscus heeft de Mexicaanse elite laten zien hoe je dat doet. Waar de president nooit naar Ayotzinapa is gegaan en pas na veel aandringen een aantal ouders ontving, deed de paus deze week precies die plaatsen aan waar de grote problemen van Mexico spelen. Zo was hij in Morelia, in de staat Guerrero en Ecatepec, een voorstad van Mexico-Stad in de staat Mexico, waar nota bene Peña Nieto voorheen gouverneur was. Twee gebieden die zwaar te kampen hebben met geweld dat ontketend wordt door drugskartels. Ook elders toonde de paus inlevingsvermogen in de noden en woede van bepaalde bevolkingsgroepen op een manier die ze niet gewend zijn. Hij besteedde expliciet aandacht aan migranten die hun poging om de grens met Amerika te passeren niet overleefden en aan de slechte positie van inheemse volkeren in de Zuidelijke staat Chiapas, die arm zijn, gediscrimineerd worden en van wie het land wordt afgepakt of vervuild.

Vanzelfsprekend kan de kerkvorst niet alle problemen met een bezoek van vijf dagen oplossen, maar de mensen bleken bijzonder dankbaar voor zijn aandacht, excuses en morele steun. “Altijd is op ons neergekeken en u bent naar ons toe gekomen”, sprak een bezoeker van  de mis in Chiapas. Bij enkele bijeenkomsten waar de paus sprak met families en jongeren gaven sprekers vaak onomwonden aan dat ze in Mexico elk toekomstperspectief missen en dat dat de reden is dat veel jongeren vallen voor de verleiding van de drugshandel of illegale migratie. De paus deed wat Mexicaanse autoriteiten veel te weinig doen, namelijk de mensen inspireren en kracht geven om van hun land een land van kansen te maken. Die inspiratie en leiderschap dat in contact staat met het hele volk en niet alleen met de rijke elite en aandacht heeft voor hen is een voorwaarde om verdere stappen te zetten om de grote problemen aan te pakken.

Het is de hopen dat in Mexico leiders opstaan die de weg willen inslaan die paus Franciscus deze week gewezen heeft.