La tierra y la sombra: drama op Colombiaanse suikerrietplantage

In de eerste shots van La tierra y la sombra (‘land en schaduw’) zien we een oudere man langs een stoffige landweg lopen; een bruin leren koffertje is alle bagage die hij bij zich draagt. Wanneer een vrachtwagen hem passeert, wordt hij bedolven onder een dikke laag stof, dat in werkelijkheid as blijkt te zijn, van verbrande suikerriet. De man is Alfonso, een voormalig suikerrietsnijder die terugkeert naar zijn echtelijk huis, waar hij zeventien jaar geleden zijn vrouw Alicia en zoon Gerardo achterliet. Gerardo is inmiddels ernstig ziek en zijn vriendin heeft hem aangespoord Alfonso te vragen terug te komen om het noodlijdende gezin te helpen. Wanneer hij op zijn oude dag het huishouden opnieuw betreedt, zorgt dat voor grote veranderingen voor de andere leden van het gezin. Terwijl zijn ex-vrouw Alicia en hun schoondochter verplicht zijn het keiharde werk op de nabijgelegen suikerrietplantage op zich te nemen om enige inkomsten te verzorgen, begint Alfonso in en om het huis te helpen en neemt de naschoolse zorg voor zijn kleinzoon op zich. Dit eenvoudige familieverhaal, verteld door de jonge Colombiaanse regisseur César Acevedo (1987), is in werkelijkheid een sociaal en maatschappijkritisch drama, wonderschoon in beeld gebracht bovendien.  

De herhaling van handelingen in beeld tonen dezelfde rust die Alfonso naar het huis heeft meegenomen, en staan in groot contrast met de heftige perikelen die zich op de suikerrietplantage afspelen, waar het een vermoeiende, harde en eindeloze herhaling van handelingen is. Maar Alfonso, die veegt, sopt, doet de afwas, en overal straalt een grote rust vanaf. Die geruststelling merken ook de vriendin van Gerardo en de kleinzoon van Alfonso. Deze beelden zijn niet het enige bewijs dat met extreem veel oog voor detail is gefilmd. Elk individueel shot, in prachtig stemmige kleuren, zou een 19^e-eeuws schilderij kunnen zijn van het harde leven op het platteland. Ook de geluiden spelen in de film een belangrijke rol, zowel voor de personages als voor de kijker. Omdat geluid zo schaars is in en rond het huis, klinken alle tonen die er zijn indringend. Een vogel die fluit, de raspende ademhaling van Gerardo, het knisperen van de brandende velden.

Tot halverwege de film kun je je afvragen wat er allemaal vooraf is gegaan aan de situatie zoals die is, maar gedurende de tweede helft weet je als kijker dat het voor het verhaal feitelijk niet uitmaakt. Bovendien kun je een heleboel zelf invullen. Alfonso vertrok zeventien jaar eerder en Gerardo bleef trouw aan zijn moeder, zelfs toen die trouw ten koste van zijn eigen gezondheid ging. Minimale kennis van de sociale context waartegen het verhaal verteld wordt, is wel van toegevoegde waarde. Dit aspect had iets uitgebreider aangestipt kunnen worden, maar het is de keuze van de regisseur geweest om het slechts op de achtergrond te laten spelen. Het onrechtvaardige leven van de plantagewerkers wordt in enkele scenes verbeeld, maar hoe complex en vernietigend de situatie werkelijk is in de Colombiaanse regio Cauca (het zuidelijke achterland van Cali) sinds de massale komst van de suikerrietplantages, blijft onderbelicht, en is voor de Europese kijker waarschijnlijk onbekend. Grote bedrijven hebben daar zo’n 95% van het land in handen, met als gevolg ontheemden, verlaten streken en giftige aarde; onbruikbaar voor de gemeenschappen. De mensen die achterblijven zijn gedoemd tot een leven lang sloven op de plantages, soms met ernstige gevolgen voor de gezondheid – zoals het lot van Gerardo. De koppige beslissing van Alicia om het huis niet te verlaten, is dus geen egoïstische keuze, zoals voorzichtig wordt gesuggereerd, maar een daad van verzet en solidariteit met haar buurtgenoten.

Het script van La tierra y la sombra, waarin regisseur César Acevedo zijn eigen achtergrond en de sociale context van zijn geboortestreek verweven heeft met een persoonlijke familiegeschiedenis, was pas zijn afstudeerscriptie. Dit zal een naam worden om te onthouden.

Vanaf volgende week is La tierra y la sombra in de Nederlandse bioscopen te zien en wij mogen van The Publicity Company 2 x 2 vrijkaarten weggeven! Zet hieronder een reactie of mail naar info@consentido.nl en vertel ons waarom jij twee kaarten voor deze film wil winnen!