Argentinië’s hardere lijn tegenover de inheemse bevolking

De neoliberale koers van Argentinië onder Macri heeft verregaande lokale gevolgen in de noordelijkste provincie van het land, Jujuy: van oudsher een arme provincie, met een relatief grote inheemse bevolking. De neoliberale regering heeft haar zinnen gezet op de winning van lithium, met als mogelijke gevolgen (extra) waterschaarste, vervuiling van drinkwater en van landbouwgrond. Jelle van der Meulen is momenteel in Jujuy.

Sinds de verkiezing van Mauricio Macri en zijn coalitie Cambiemos in november 2015 ondergaat Argentinië een proces van verandering. Op economisch gebied wordt gekozen voor een meer neoliberale koers dan voorheen, en op sociaal gebied ontstaan steeds meer spanningen tussen voor- en tegenstanders van het huidige politieke beleid. De inheemse bevolkingsgroepen van Argentinië lijken een van de groepen te zijn die het hardst worden getroffen door het nieuwe beleid.

‘Groene’ ontwikkeling in Jujuy

De neoliberale koers van Argentinië heeft verregaande lokale gevolgen in de noordelijkste provincie van het land, Jujuy. Jujuy is van oudsher een arme provincie, met een relatief hoog aantal inheemse bevolkingsgroepen. Tegelijkertijd heeft Jujuy enorme hoeveelheden lithium, dat ook wel ‘het witte goud’ genoemd wordt. Lithium wordt onder meer gebruikt voor de bouw van elektrische auto’s en voor de productie van batterijen. De vraag naar lithium is dan ook hevig gestegen de afgelopen jaren, met name in meer welvarende landen.

Hiermee past de winning van lithium perfect in het economische plan van Macri; de grondstof zal niet alleen voor groei van de eigen economie zorgen, het kan ook op internationaal niveau een belangrijke rol spelen. ‘De meest omvangrijke groei die zich in de hele wereld in de komende jaren zal afspelen, zal komen door lithium’, zei Macri in een speech in augustus. ‘Dankzij lithium zal de werkgelegenheid in Jujuy enorm stijgen, en met dank aan Jujuy zal de hele wereld zich kunnen ontwikkelen!’ Deze ontwikkeling zal, volgens de overheid, op duurzame wijze plaatsvinden; de provincie zegt een groene provincie, Jujuy Verde, voor ogen te hebben, en presenteert zich bovendien als dé inheemse provincie van Argentinië, met de slogan Pachamama te cuido (‘pachamama, moeder aarde, ik zorg voor je’). In de praktijk blijft van deze mooie slogans echter weinig overeind, en lijken zij meer bedoeld om het werkelijk gevoerde beleid te verhullen. Voor de winning van lithium zijn enorme hoeveelheden water nodig (in een regio waar dit toch al schaars is), en ook wordt gevreesd voor vervuiling van zowel het drinkwater als de landbouwgrond.

Sinds Macri’s aantreden in januari 2016 heeft Argentinië verscheidene wetten en decreten aangenomen die mijnbouw en buitenlandse investeringen moeten bevorderen, maar de rechten bedreigen van verschillende inheemse bevolkingsgroepen. Deze wetten hebben het mogelijk gemaakt land met meren en waterreserves te kopen (die essentiële levensbronnen zijn voor de inheemse bevolkingsgroepen), en bedreigen bovendien het grondwettelijk vastgelegde gemeenschappelijke landbezit, door inheemse landen beschikbaar te stellen voor de bouw van installaties die hernieuwbare energie opwekken. Daarnaast tracht Macri’s regering buitenlandse investeringen zo veel mogelijk te dereguleren, waardoor minder controle overblijft ter bescherming van de rechten van de inheemse bevolking.

Zorgen om de toekomst in Susques

Of de lokale bevolking meeprofiteert van de wetswijzigingen en beoogde ontwikkeling, valt nog te bezien. Het nieuwe Pacto Federal Minero (‘mijnbouwverdrag’), ondertekend in juni, schrijft voor dat er slechts 3 procent belasting betaald dient te worden over de inkomsten van de mijnbouw. Daarnaast zal de mijnbouw waarschijnlijk op veel grotere schaal plaatsvinden dan voorheen, waarmee het een grotere en versnelde vervuilende impact zal hebben op mens en milieu. In Susques, een inheemse gemeente waar in de omgeving lithium gewonnen wordt, spelen dan ook grote zorgen over de toekomst. “Er is geen toekomst voor ons”, vreest Elva Guzmán, bewoner van Susques en lid van de protestgroep Colectivo Apacheta. “Wanneer de bedrijven klaar zijn en weer vertrekken, is er geen water meer en is ons land vervuild. Dan is hier leven niet meer mogelijk. We zijn ten dode opgeschreven.”

De zorgen van Elva Guzmán over de toekomst worden weliswaar gedeeld door de meeste inwoners van Susques, maar er zijn er ook velen die de voordelen zien van de toegenomen mijnbouw. Een inwoner van Olaroz Chico, een dorpje in Susques, heeft een positievere kijk: “Vóór de komst van de mijnbouw was Susques een pueblo de fantasmas (spookstad). Iedereen verliet Susques omdat er geen werk was. Natuurlijk heeft de mijnbouw vele negatieve aspecten, maar nu ontwikkelt het dorp zich tenminste, en is er meer welvaart dan voorheen. Wel is deze welvaart meer op individueel niveau; als gemeenschap profiteert Susques weinig.” Dit laatste punt sluit aan bij de ervaring van Elva Guzmán: “Vroeger was er meer gemeenschapszin. We hadden niets, maar waren wel gelukkig.”

Nationale protesten en repressie

De huidige overheid draagt natuurlijk niet de volledige verantwoordelijkheid voor de problemen en zorgen in Susques. Elva Guzmán merkte al op dat het voor de bewoners van Susques weinig uitmaakt wie er aan de macht is; er wordt toch niet naar hen omgekeken. Maar met het huidige beleid van versoepelde regelgeving en meer nadruk op mijnbouw, ziet Susques een onzekere toekomst tegemoet. Daarnaast is de afgelopen maanden meerdere malen met repressie gereageerd op inheemse protestacties, en verschillende leiders en activisten zitten inmiddels in de gevangenis. De bekendste en meest omstreden zaak is die van Santiago Maldonado, een 26-jarige handwerker die op 1 augustus als sympathisant aanwezig was bij een protest van de Mapuche in de provincie Chubut. Nadat de gewapende politie, de Gendarmería, het protest op gewelddadige wijze uiteendreef, is Maldonado niet meer teruggezien. Nadat de overheid aanvankelijk alle betrokkenheid van de Gendarmería ontkende, loopt er nu een onderzoek. De verwachting dat Santiago Maldonado nog leeft en weer opduikt, lijkt echter nihil. Facundo Jones Huala, de leider voor wiens vrijlating gedemonstreerd werd tijdens het protest op 1 augustus, zit bovendien nog steeds in de gevangenis.

De wetswijzingen en repressies waaronder de inheemse volken van Argentinië lijden passen in een eeuwenlange geschiedenis van stigmatisering, discriminatie, onderdrukking en geweld. Ondanks de verslechterende situatie zegt Elva Guzmán niet op te geven. “Wij zullen blijven vechten en blijven protesteren, voor onze kinderen en onze toekomst.”