Cuba en VS: einde aan halve eeuw diplomatiek conflict?

17 december 2014: de dag waarop een van de meest onverwachte gebeurtenissen op het Amerikaanse continent plaatsvindt. Na meer dan vijftig jaar verbroken diplomatieke en economische relaties, boycotten en wederzijdse achterdocht, zoeken de Cubanen en de Verenigde Staten eindelijk wederzijdse toenadering. Gelijktijdig spraken president Castro en president Obama zich uit op nationale televisie. “We kiezen ervoor los te breken uit de ketenen van het verleden”, sprak Barack Obama, “todos somos Americanos”. Zijn collega Raúl Castro noemde het “opnieuw aantrekken van diplomatieke banden” en sprak de hoop uit dat ook aan de economische boycotten tegen Cuba een einde zou komen.

Na de Cubaanse revolutie in 1959, verbraken de VS elke relatie met het grootste Caribische eiland en legden een commercieel embargo op, wat simpel gezegd betekent dat de twee landen met elkaar op geen enkele manier handel konden drijven. Deze maatregelen werden Cuba opgelegd door de VS als reactie op de (door Amerikanen communistisch beschouwde en voor Cubanen nationalistische) revolutie. Als gevolg van de economische isolatie zag Cuba zich genoodzaakt andere economische partners te zoeken waarna toenadering ontstond tussen Cuba en het communistische Oostblok en dan met name de Sovjet-Unie (en later Rusland). Dit alles geheel binnen de zwart-witte tegenstelling van de Koude Oorlog: als je het één niet was, dan was je het andere. Het conflict tussen Cuba en de VS heeft verschillende dieptepunten gekend zoals de mislukte invasie van Cubaanse ballingen en de CIA in 1961 in de Varkensbaai en de talloze pogingen om Fidel Castro te vermoorden door de Amerikaanse veiligheidsdiensten. Ook op Cuba zelf zorgde het strenge regime en economische problemen voor schrijnende maatschappelijke situaties.  

Nu, ruim vijftig jaar na dato, willen beide landen de mogelijkheden verkennen om bilaterale relaties te herpakken. Er wordt al gesproken over het (her)openen van ambassades, hoewel dit nog niet betekent dat de relaties direct hersteld zullen zijn. Een van de belangrijkste punten van onderhandeling aan de Amerikaanse kant is de mensenrechtensituatie in Cuba. De Cubaanse regering op haar beurt eist de opheffing van het handelsembargo, maar ook dat Cuba wordt verwijderd van de Amerikaanse ‘zwarte’ lijst van landen die financiële steun verlenen aan terroristen. Tot nu toe verliepen de gesprekken volgens woordvoerders van beide landen redelijk goed, maar er is nog een lange weg te gaan.

Per direct zullen in ieder geval een aantal veranderingen plaatsvinden.

Toerisme en bezoek aan Cuba: voor Amerikaanse bezoekers aan Cuba zullen minder belemmeringen gelden dan voorheen. In principe mag een inwoner van de VS nu vrijelijk naar Cuba reizen, maar in de praktijk mag dat nog steeds alleen met speciale toestemming en in groepsverband, begeleid door Cubaanse reisorganisaties die door zowel de Cubaanse als de Amerikaanse regering zijn goedgekeurd. Amerikaanse creditcards zullen gebruikt mogen worden en er mag straks tot aan vierhonderd Amerikaanse dollars aan souvenirs aangeschaft worden. Verwacht wordt dat de regels steeds losser zullen worden, maar je zult nog niet meteen stranden vol Amerikaanse badgasten aantreffen.  

Remittances: Cubanen in de Verenigde Staten mogen meer geld naar (familie op) het eiland overmaken. Ook donaties aan charitatieve instellingen ten baten van het Cubaanse volk mogen flink omhoog. Verwacht wordt dat het grote aandeel dat de geldverzendingen nu al van de Cubaanse economie uitmaakt, verder zal groeien.

Telecommunicatie: Cubanen zullen meer profiteren van Amerikaanse telecombedrijven. Het is nog niet zeker hoe dit vorm zal krijgen, maar het kan belangrijke veranderingen veroorzaken in een land waar nu maar een heel klein deel van de bevolking vrije toegang heeft tot internet en (internationale) telefonie.

Ook buiten de directe invloed van de Verenigde Staten zal Cuba de veranderingen merken. Er wordt verwacht dat andere Latijns-Amerikaanse landen hun handelsrelaties met Cuba meer zullen aantrekken. Bovendien zal Cuba zich meer inzetten bij internationale conflicten, de afgelopen tijd al zichtbaar in de belangrijk rol die Cuba speelde in het Colombiaanse conflict tussen de regering en de FARC, maar ook bij de medische hulp aan Afrikaanse landen waar Ebola heerst.

Betekent dit dat de laatste overblijfselen van de koude oorlog in de regio eindelijk zullen smelten in de Caribische zon? Het antwoord hierop is in dit vroege stadium van onderhandeling nog moeilijk te geven. Het zal afhangen van de mate waarin beide landen in staat zijn ieders afwijkende opvattingen over existentiële onderwerpen als soevereiniteit en mensenrechten durven te respecteren en waar nodig aanpassen. Duidelijk is dat de hele regio en feitelijk ook de rest van de wereld, vol spanning toekijkt naar de herstelpogingen van dit al lang niet meer zwart-witte conflict. 

Dissidenten en politiek activisten zullen het de eerste tijd nog niet veel gemakkelijker krijgen, zo wordt vermoed. Nadat aanvankelijk een grote groep politieke gevangenen als diplomatieke deal werden vrijgelaten, arresteerde de Cubaanse regering recentelijk nog 26 politiek activisten, waaronder de echtgenoot van de bekende activistische blogger Yaoni Sanchez. Critici noemen het vrijlaten alleen niet voldoende, zolang de regering politiek activisten en dissidenten nog steeds zonder verhoor mag arresteren en vasthouden. 

Hoewel beide woordvoerders aangeven dat er veel tijd en aanpassingen nodig zullen zijn om de verschillen te overwinnen, wordt kritisch gekeken naar hoeveel tijd de VS zich zullen kunnen veroorloven. Liefst zouden de VS al vóór de Cumbre de las Americas, dit jaar gehouden in eind april, terrein hebben gewonnen op het in de regio zo gevoelige onderwerp, zodat ook met andere regionale economieën vorderingen kunnen plaatsvinden. Zo blijft het de komende tijd min of meer een kwestie van good will kweken.

Welke veranderingen deze besluiten binnen de Cubaanse samenleving teweeg zullen brengen, is de vraag die de gemoederen stevig bezig zal houden. Hopelijk zullen we als gevolg van de onderhandelingen merken dat we over een paar maanden de Cubaanse stem van het volk luider en duidelijker op internationale kanalen kunnen waarnemen. conSentido zal dit jaar met veel spanning de ontwikkelingen volgen.