Dinsdag 22 november – een filmavond van snijdende contrasten

Foto: Victoria Aguirre

De samenstelling van het filmprogramma op het Latijns-Amerikaans Film Festival van Vlaanderen op dinsdag 22 november was zo goed afgestemd dat de combinatie van drie vertoningen de individuele films nog meer kracht inblies. Ik heb het over de kortfilm Topo Gigio is dead (2011, Chili, David Miranda Hardy), de documentaire Empleadas y Patrones (2010, Panama, Abner Benaim) en de langspeelfilm La Mosca en la Ceniza (2009, Argentinië, Gabriela David).

De voortdurende gevolgen van de Chileense Pinochet dictatuur (1973-1990) in Topo Gigio is dead staken pijnlijk af tegen de frivoliteiten van een rijke Latijns-Amerikaanse elite die niets beter te doen heeft dan hun personeel bevelen te geven en te bekritiseren in Empleadas y Patrones. Na de dienstmeisjes, die in sommige gevallen zelf ook misbruik ervaren, werd de avond afgesloten met de langspeelfilm La Mosca en la Ceniza waarin twee vriendinnen die dachten als dienstmeisjes te werken in Buenos Aires in een bordeel terechtkomen.

Topo Gigio is Dead is een kortfilm van 23 minuten. Zelf kijk ik liever naar langspeelfilms. Bij kortfilms heb ik het vaak moeilijk om in het thema en de emoties van de film te komen. Bij Topo Gigio is Dead kwam ik stiekem te laat binnen en toch is dit Chileense pareltje er in geslaagd mij bij de keel te grijpen. Om u meer te vertellen over de redenen hiervoor zou ik de kortfilm nog een keer moeten bekijken. De 23 minuten geven volgens mij in ieder geval genoeg stof om een boek over te schrijven. De ontmoeting tussen Daniela, dochter van een voormalig politiek gevangene, en Tomás, zoon van de arts die Daniela’s vader gemarteld heeft, brengt een hele reeks thema’s rond ballingschap, de Chileense identiteit en nationaliteit naar boven.

De ontmoeting vindt plaats in Philadephia in de Verenigde Staten. De geografische afstand wordt versterkt door een generatiebrug. Het Chileense economische model werd na het einde van de dictatuur internationaal gezien als een voorbeeld (ten minste vóór dit jaar de sociale ongelijkheid door massale protesten in verschillende sectoren hardnekkig werd aangeklaagd). Het ging goed met het land, economisch gezien. De jongere generatie, het potentieel voor de toekomst van het land, draagt echter de littekens uit het verleden mee. De hoofdrollen in Topo Gigio is Dead zijn niet voor de actoren van het drama van de dictatuur maar voor de respectievelijke zoon en dochter. Door het verhaal bovendien buiten de landsgrenzen te plaatsen, wordt de aanwezige herinnering van het land pijnlijk versterkt.

Empleadas y Patrones is een documentaire die erkenning verdient voor het naast elkaar plaatsen van de leefwereld van huishoudsters en hun bazen. De film brengt thema’s als migratie en sociale verhoudingen. De aandacht wordt getrokken op de onrespectvolle en soms criminele manier waarop sommige huishoudsters worden behandeld door hun bazen. De ongelijke relatie tussen baas en huishoudster gaat soms zo ver dat de huishoudster de controle over haar eigen lichaam verliest, zij het door misbruik of door onmenselijke eisen. Het blijft weliswaar bij het naast elkaar plaatsen van deze twee sociale klassen. Dit gebeurt op een even zwart – witte manier als de klinisch witte huizen van de rijke families en de zwarte achtergrond tijdens de interviews.

De documentaire laat weinig plaats over voor situaties waarbij de relatie wel opbouwend is. Bovendien neemt de overdreven gestileerde voorstelling van sommige scènes in het huishouden een deel van het gewicht van het thema weg. En toch, achter de absurditeit van het plaatje zit een breder beeld van de sociale klassen in Latijns-Amerika. De nadruk op de sociale scheiding impliceert misschien wel een angst van de rijke elite voor het verliezen van hun positie aan de urbane smeltkroes. Een nieuwe mengelmoes die de migratie in het continent te weeg heeft gebracht. Voor geïnteresseerden in het thema, filmtip: de Peruaanse fictiefilm Dioses (2008, Josué Méndez) over het leven van de elite in een rijke buitenwijk in Lima.

Voor en na de voorstelling van La Mosca en la Ceniza sprak Enrique Angeleri, producer en monteur van deze prachtige langspeelfilm, met het publiek. Zijn inleidende woorden beloofden het publiek dat, los van een waardeoordeel, de film hen niet onverschillig zou laten. En ja! Er volgde één van die zeldzame films die de toeschouwer helemaal meeneemt in het verhaal. Eén van de thema’s van het verhaal is mensenhandel. Enrique Angeleri vertelde dat voor de regisseuse, zijn overleden echtgenote Gabriela David, de spil van het verhaal de vriendschap tussen de twee meisjes was. La Mosca en la Ceniza, een ontroerende film met internationale thematiek die ook veel vertelt over de Argentijnse verhoudingen tussen het traditionele platteland en de stad.