De familie Fujimori blijft een groot obstakel voor de verwerking van het Peruaanse verleden

19-02-2024 door Armand Leenaers

Eind vorig jaar is de omstreden Peruaanse ex-president Alberto Fujimori, in de jaren negentig verantwoordelijk voor het met grof geweld uitschakelen van de maoïstische beweging Sendero Luminoso (Lichtend Pad), om humanitaire redenen ontslagen uit de gevangenis waar hij een jarenlange straf uitzat. Zijn vrijlating leidde tot heftige disputen in Peru en ver daarbuiten. En Fujimori blijft de gemoederen bezighouden, zeker nu zijn dochter Keiko heeft aangekondigd dat ze kandidaat wil zijn bij de volgende presidentsverkiezingen in 2026. Voor de vierde keer probeert ze het. Volgens velen is het slechts een doorzichtige poging haar blazoen te zuiveren van de vele beschuldigingen die aan haar kleven. De gerenommeerde Peruaanse journalist César Hildebrandt noemt haar zonder omwegen la jefa van een criminele organisatie met tentakels tot in het congres. Een stem op Keiko was en is voor velen een steunbetuiging aan haar vader.

Hoe is dit te verklaren? Alberto Fujimori was een grote onbekende die verrassend aan de macht kwam door de verkiezingen van 1990 in de tweede ronde overtuigend te winnen van de wereldberoemde schrijver Mario Vargas Llosa. In 1995, drie jaar na de zelfcoup waarmee hij het parlement buitenspel had gezet, won hij opnieuw, met niet minder dan twee derde van de stemmen in de eerste ronde. Dit keer van de voormalig secretaris-generaal van de VN, de onkreukbare diplomaat Javier Pérez de Cuéllar. Fujimori, de ambitieuze zoon van Japanse migranten bijgenaamd el chino, had het geluk dat Lichtend Pad-leider Abimael Guzmán, beter bekend als presidente Gonzalo, werd opgepakt. Ook maakte Fujimori korte metten met de politieke partijen die hij verantwoordelijk hield voor de chaos waarin het land in de jaren tachtig verzeild was geraakt. Terrorisme en hyperinflatie hadden Peru op de knieën gekregen. Later kwam daar ook nog een uitbraak van cholera bij.

Fujimori’s autoritaire stijl van regeren als ware hij een caudillo, kon lange tijd rekenen op brede steun onder de middenklasse en de verpauperde bevolking in de krottenwijken van Lima en op het platteland. De Spaanse term caudillo staat voor een type leiderschap dat sterk leunt op persoonlijke banden en cliëntelistische netwerken. Dat was bij Fujimori ruimschoots het geval. Vooral de sinistere Vladimiro Montesinos speelde achter de schermen een belangrijke rol. Na de frauduleuze verkiezingen van 2000 en de publicatie van de zogeheten vladivideos implodeerde het gecorrumpeerde systeem. Iedereen kon op televisie zien hoe de regering invloedrijke mensen had omgekocht. Fujimori zag geen andere uitweg dan vluchten naar Japan, het land van zijn voorouders van waaruit hij in 2001 zijn ontslag indiende.

Waarheids- en Verzoeningscommissie

De omvang van het geweld onder zijn bewind is pas jaren na de beëindiging van het conflict duidelijk geworden. Toen de Waarheids- en Verzoeningscommissie haar bevindingen in 2004 publiceerde begrepen veel Peruanen, maar ook internationale journalisten en mensenrechtenorganisaties, voor het eerst de impact van de ramp die zich tussen 1980 en 1999 heeft afgespeeld. In Nederland vond hierover in 2004 een bijeenkomst plaats onder voorzitterschap van Latijns-Amerikadeskundige en professor Michiel Baud. Commissielid en antropoloog Carlos Iván Degregori uit Ayacucho, auteur van een standaardwerk over Lichtend Pad verzorgde de inleiding.

Drie keer zoveel doden en vermisten als gedacht, namelijk naar schatting 70.000, was de schokkende conclusie van de commisie. De meeste slachtoffers bleken Quechuasprekende inheemse Peruanen. Veelal ongedocumenteerde, arme boeren in de Andes die eeuwenlang stelselmatig zijn genegeerd door de regering in Lima. Dat zij voor de Spaanstalige overheid nauwelijks bestonden, maakte de weg vrij voor een humanitaire catastrofe waar het land voorlopig nog niet van is hersteld. De familie Fujimori blijft een groot obstakel voor de verwerking van dit verleden.