El día de los muertos

Para el habitante de Nueva York, Paris o Londres,
la muerte es la palabra que jamás se pronuncia
porque quema los labios. El mexicano, en cambio,
la frecuenta, la burla, la acaricia, duerme con ella, la festeja;
es uno de sus juguetes favoritos y su amor más permanente.

……………………………………………………………………………………………………………………

Voor een inwoner van New York, Parijs of Londen is ‘dood’
het woord dat nooit wordt uitgesproken, omdat het de lippen brandt.
De Mexicaan daarentegen staat op goede voet met haar, neemt haar
beet, haalt haar aan, slaapt met haar, viert haar; het is een van zijn
favoriete speeltjes en zijn langdurigste liefde.

Octavio Paz

El día de los muertos: feest voor de doden in Latijns-Amerika

In Latijns-Amerika behoren 1 en 2 november toe aan de dood.
Van oudsher gelooft men dat in deze dagen de doden toestemming van god krijgen
om terug naar de aarde te keren. Voor een buitenstaander zal het feest macaber
overkomen maar in Latijns-Amerika is de dood een deel van het leven. Het
concept van de dood dat men vandaag de dag heeft stamt af van de Azteken.
Zowel voor de Azteken als voor andere oudere volkeren betekende de dood geen
eindstation maar slechts een stadium in een altijd bewegende cyclus; gewoon
zoals de nacht op de dag volgt en de lente na de winter komt. De continuïteit
van het leven is verzekerd door de opoffering ervan.

De dood is in de precolumbiaanse tijd op haast obsessieve wijze afgebeeld in steen, klei en goud; de goden als ambivalente wezens getoond. Coatlicue, godin van de aarde en de dood werd afgebeeld met een ketting van menselijke harten en doodshoofden als oorbellen. In de Azteekse kalender waren twee maanden gewijd aan de doden. De dood van een individu werd gezien als een reis waarvoor talrijke opofferingen nodig waren. De overgang van leven naar dood inspireerde tot liederen die het leven als een vluchtig moment beschreven – een droom waaruit de dood ons ontwaakt.

Hiertegenover inspireerden de dood en het laatste oordeel in het christelijke Europa vooral horror en angst. Daar werd dood ook als een reis gezien, maar met eindbestemming de hemel of hel, glorie of de eeuwige verdoemenis.

Syncretisme

Tijdens de Spaanse conquista werden beide opvattingen door de christelijke heersers samengesmolten, waardoor vandaag de dag el día de los muertos ook een christelijke festiviteit is die samenvalt met Allerheiligen en Allerzielen. De prehispanische wortels
van deze traditie zijn in sommige gebieden sterker voelbaar dan in andere, zoals
in het Mexicaanse Yucatán, waar de doden nog steeds met eten, drinken, kleding
en ander reisgerij worden begraven.

De dood als een onmisbaar deel van het leven is voor menigeen een bron van inspiratie geweest. Ambachtslieden verbeeldden de vergankelijke aard van het leven in allerlei vormen met materialen als klei, steen en papier-maché in de vorm van chique geklede, voetballende, etende of werkende skeletten. Fotografen deden in Mexico deze oude traditie eer aan door angelitos te fotograferen, dode kinderen in hun beste kleding. Ook beeldende kunst is hierdoor geïnspireerd, met als bekend voorbeeld het doek Dia de los Muertos van Diego Rivera.

In Mexico en verder

Voornamelijk in Mexico is het lugubere met het ludieke samengesmolten tot een kleurrijke vertoning van een dansende en feestende dood; het gaat om de ceremonie, het theater en het ritueel. Op 1 en 2 november keert men terug naar de familie, zowel de levende als de niet-meer levende. Gezamenlijk komt men op begraafplaatsen waar graven worden versierd met bloemen, gekleurde versiersels en met eten en drinken. Het eten staat ook in teken van de dood; brood in de vorm van schedels of angelitos wordt overal uitgestald. Wierook, drank en muziek vergezellen de levenden en de doden die deze twee dagen samen feesten, samen treuren en samen zijn.

Hoewel Mexico de bekendste en beeldendste Día de los Muertos-viering heeft, wordt
dit feest over heel Latijns-Amerika gevierd met kleine variaties op het thema.
In de Verenigde Staten, waar de grootste groep immigranten uit Latino’s bestaat, wordt de Día de los muertos ook gevierd, en zo langzaam aan opnieuw gesyncretiseerd, ditmaal met het Noord-Amerikaanse Halloween.

In Bolivia en Peru worden Tanta Wawas gebakken. Dit zijn gebakjes in de vorm van baby’tjes die volgens sommigen dode kindjes moeten voorstellen en volgens andere
engeltjes, wat misschien op hetzelfde neerkomt. Deze tantawawas – afkomstig van de Quechua-woorden voor baby (wawa) en brood (tanta) – worden ter versiering op graven gelegd, maar ook uitgedeeld aan kinderen die van graf naar graf trekken, onverstaanbare bidverzen voor de doden mompelen en in dank daarvoor een tantawawa of andere lekkernij krijgen.

bekijk hier een foto-impressie van de dag van de doden in Mexico en Bolivia