Grootschalig corruptieproces tegen Argentijns ex-presidente Kirchner

Cristina Fernández de Kirchner zal zich definitief voor de rechter moeten verantwoorden over haar vermeende rol in een omvangrijk corruptieschandaal, zo besloot de Argentijnse Kamer van Afgevaardigden vlak voor kerst. Kirchner, die het land van 2007 tot 2015 leidde, zou aan het hoofd hebben gestaan van een grootschalige witwasoperatie, waarbij miljoenen dollars aan overheidsgelden jarenlang in de zakken van politici en projectontwikkelaars zijn beland. Zelf ontkent ze tot dusver alle betrokkenheid.

Terwijl het Argentijnse volk zucht onder weer een zware economische crisis en fans van River Plate nagenieten van de historische overwinning op Boca Juniors, smeult op de achtergrond nog altijd het grootste corruptieschandaal uit de Argentijnse geschiedenis. Tientallen ex-functionarissen, zowel politici als zakenlieden, worden beschuldigd van betrokkenheid bij het schandaal, dat bekend is geworden onder de naam ‘los cuadernos de las coimas’, ‘de schriftjes met steekpenningen’.

Een eenvoudig systeem van bedrog

Het schandaal dankt zijn naam aan Oscar Centeno, ex-chauffeur van Roberto Baratta, een hooggeplaatste officier binnen het ministerie van Planning. Centeno hield in kleine schriftjes jarenlang nauwgezet bij hoe zakken met geld werden overhandigd door politici. Aanvankelijk deed de chauffeur dit niet om het schandaal aan het licht te brengen; naar verluidt was hij in eerste instantie van plan Baratta met de notities te chanteren.

De schriftjes geven een gedetailleerd beeld van de vermeende corruptie, met vermeldingen van namen, tijdstippen en locaties. Uit de verslagen blijkt dat de corruptie op eenvoudige wijze functioneerde. Door steekpenningen te betalen kregen bedrijven en projectontwikkelaars publieke werken toegespeeld. Contracten hiervoor werden bovendien vaak boven de marktprijs verkocht, waardoor overheidsfunctionarissen een deel in eigen zak konden steken.

Nadat de Argentijnse krant La Nación de schriftjes begin augustus publiceerde, volgde een golf van arrestaties, maar ook, verrassend genoeg, van vrijwillige bekentenissen. Met name zakenlieden wiens naam in de schriftjes opduiken hebben veelvuldig schuld bekend en justitie van informatie voorzien, in de hoop op strafvermindering. Op 20 december werd duidelijk dat veel zakenlieden inderdaad lichtere straffen tegemoet zullen zien.

In tegenstelling tot deze betrokkenen ontkent Kirchner echter elke vorm van schuld. De ex-presidente meent dat de beschuldigingen onderdeel zijn van een politiek complot tegen haar persoon. Door Kirchner te vervolgen, zouden haar tegenstanders namelijk niet alleen de aandacht afleiden van de hevige economische crisis waarin Argentinië zich bevindt, maar ook zouden ze haar buitenspel zetten voor de presidentsverkiezingen van 2019. De geruchten dat Kirchner zich verkiesbaar zal stellen, worden steeds hardnekkiger.

De verwijdende kloof

Daarmee heeft het proces tegen Kirchner een hevig gepolitiseerd karakter. Het corruptieschandaal verloopt, zoals zo vele zaken in Argentinië, langs de harde breuklijnen van la grieta, de ideologische kloof tussen kirchneristas (aanhangers van de Kirchners) en hun tegenstanders.

Voor de tegenstanders is het schandaal de ultieme bevestiging dat Kirchner niet deugt. Voor een deel van de kirchneristas daarentegen zou het inderdaad gaan om een complot tegen de ex-presidente: uit verschillende enquêtes bleek dat een kleine 30 procent van de Argentijnen aanvankelijk geloofde dat het gehele schandaal één grote leugen is, Argentijns fake news, met als doel Kirchner uit te schakelen.

Het is tekenend voor het lage vertrouwen dat de Argentijnen hebben in de politiek, de media en de onafhankelijkheid van het rechtssysteem. Voor velen is het schandaal vooral een bevestiging van het beeld dat bestaat van een machtige elite die er enkel op uit is zichzelf te verrijken. Voor een verbetering van de moeizame omstandigheden in het land – nog altijd leeft ongeveer een derde van de Argentijnen onder de armoedegrens – wordt daarom van de politiek niet veel meer verwacht. Op microniveau heerst vaak wél een sterke solidariteit: onder families en vrienden is in Argentinië veel steun, zeker in moeilijke tijden als deze.

Kirchner in 2019

Ook voor Kirchner zal 2019 een turbulent jaar worden. Indien ze schuldig wordt bevonden, zou haar tot tien jaar gevangenisstraf boven het hoofd kunnen hangen. Momenteel geniet ze echter politieke onschendbaarheid vanwege haar ambt als senator. Verzoeken van de rechter om deze onschendbaarheid ongedaan te maken zijn niet gehonoreerd, met dank aan het Peronistische blok in de Senaat. Miguel Pichetto, hoofd van dit blok, sprak al uit dat men zich enkel over het afschaffen van de onschendbaarheid zal buigen als Kirchner daadwerkelijk wordt veroordeeld.

Het proces tegen Kirchner, dat op 26 februari aan zal vangen, zal de komende tijd voor de nodige ophef zorgen. Maar of de ex-presidente schuldig wordt bevonden of niet – hoewel de bewijslast en vele bekentenissen het onwaarschijnlijk maken dat ze aan vervolging ontkomt – doet er voor de situatie van veel Argentijnen in feite weinig toe. Daarnaast zou zowel veroordeling als vrijspraak de kloof – en daarmee het wantrouwen – verder kunnen uitdiepen. La grieta blijft het land in haar greep houden, met de gewone Argentijn als voornaamste slachtoffer. Die rest weinig anders dan voortploeterend de zoveelste economische crisis proberen te overleven.