De halfvolle mojito van Latijns-Amerika

03-05-2016 door Lisa Couderé

» Columns » Nieuws

Mafalda als president! Ik draag dit non-conformistische meisje dat zonder omhaal opkomt tegen onrechtvaardigheden een warm hart toe. Maar ik identificeer me vooral met Enriqueta, die het vallen van de blaadjes als een dansoptreden ervaart. Soms helpt het de wereld met zachtheid te benaderen. Maar Enriqueta is niet naïef. Zo nam ze met haar medeburgers deel aan de Ni Una Menos-beweging tegen gendergeweld. Hieronder een onvolledige greep uit de media, berichtend over Latijns-Amerika de afgelopen weken. Hand in hand met Mafalda en Enriqueta. Gewoon omdat iedereen wel eens nood heeft aan een positief verhaal. De mojito niet halfleeg, al slurpend op zoek naar het laatste beetje te zoete ijswater, maar lekker halfvol met de juiste combinatie van opwekkende suiker, verdovende rum, en toch ook een beetje kritische limoen.

“Students of democracy”

Wat te onthouden over het vervolgverhaal over Brazilië, wanneer politieke chaos en corruptieschandalen het beeld over dit Zuid-Amerikaanse BRIC-land in de media overheersen? Er is in de Nederlandstalige en internationale pers genoeg geschreven om de weg naar de afzetting van president Dilma Rousseff stap voor stap te volgen. Ruzie maken is echt niet alleen voor de jongsten weggelegd en de strijd om de macht is bikkelhard.

Dreigende metaforen in de krantenkoppen voorspellen een tropische storm. Zo ook in The Economist onder de titel ‘The Darkest hour’. Maar in Brazilië wordt onze mojito een caipirinha en één die nog halfvol is ook. Misschien moeten we niet alleen de politici als hoofdrolspelers zien. Los van de discussie of de afzettingsprocedure een coup is of niet, voor- en tegenstanders van president Rousseff kwamen de straat op. Na de politieke spilfiguren te hebben overlopen, eindigt het artikel bij burgerschap: “The catastrophe of Ms Rousseff’s presidency has given Brazilians an invaluable political education. Eventually, that should strengthen the country’s democratic foundations.”

We zagen het al in aanloop naar het Wereldkampioenschap voetbal. De Arbeidspartij van oud-president Lula en Rousseff creëerde dankzij haar sociale programma’s een groeiende middenklasse die van zich laat horen. Volgens Annelies Beck is de maatschappelijke dimensie in dit verhaal het behoud van sociale en economische verworvenheden en het niet moeten inleveren van privileges. 

“Grande Ecuador”

De aardbeving in Ecuador op 16 april is een trieste realiteit in menselijk verlies. Te midden van een krimpende economie zijn de kosten voor de heropbouw bovendien geen kleinigheid. Een metafoor met Latijns-Amerikaanse cocktails is ongepast. Laten we daarom meteen naar de kern gaan: menselijk kapitaal of gente buena. Martin Pallares heeft het in de opiniepagina van The New York Times over de indrukwekkendste mobilisatie van het maatschappelijk middenveld die hij heeft gekend in Ecuador. “So many people have joined the aid effort that in some places, they have been asked to stop sending volunteers. Social media has become a citizens’ channel for messaging about offers of help or calls for relief:…” Opvallend in de column van Palleres is de hoofdrol van het middenveld en sociale organisaties en de secondaire rol van de staat in de organisatie van hulp. Dit in contrast met de anders gecentraliseerde macht van de regering van Rafael Correa.

Ecuadoranen op Facebook delen massaal oproepen voor vrijwilligers en filmpjes van een land dat de handen in elkaar slaat. Levensechte Enriqueta’s en Mafalda’s wisselen hun knuffels in tegen water voor de slachtoffers. Mijn eigen liefste Ecuadoraanse echtgenoot is niet te stoppen wanneer hij trots vertelt over de massale solidariteit die hij vanuit België in Ecuador opmerkt. Skype zorgde er voor dat binnenlandse en internationale telefoongesprekken naar vaste lijn en gsm in Ecuador gratis waren. 

Het land van de halfvolle mojito’s?

Als we het over Cuba hebben, is de mojito halfvol of halfleeg, afhangende van wie er aan het woord is. Mensenrechten, de toenadering met de Verenigde Staten en of de opening al dan niet (te) traag of snel gaat is een van de favoriete onderwerpen op opiniepagina’s. Enriqueta aan jou het woord:

Het aantal Noord-Amerikaanse toeristen is in ieder geval sterk gestegen en zij drinken hun mojito’s… met bier.

Tequila baby

Tequila boom boom, samen drinken om te vergeten. In het land van de tequila hield de Inter-Amerikaanse Commissie voor Mensenrechten op met hun onderzoek naar de verdwijning van de 43 studenten in Iguala op 26 september 2014. De overheid werkte niet mee en de commissieleden ondervonden een lastercampagne in de nationale media met sympathie voor de regering. Het eindrapport heeft het over fouten en nalatigheid in het onderzoek van de overheid. Een slag in het gezicht van de familieleden van de verdwenen studenten in een zaak die symbool staat voor de tienduizenden onopgeloste verdwijningen tijdens de aanslepende Mexicaanse drugsoorlog.

Juan Carlos Romero schrijft over de straffeloosheid in Mexico en de noodzaak van solidariteit: “La solidaridad de los otros es condición imprescindible para que cualquier persona herida por una experiencia traumática recupere la confianza en la condición humana. Hace falta más que un hashtag o que la indignación suba 15 minutos a Twitter. Es momento de cambiar la conversación.”

Hoe hoop te vinden in een land waar een internationale commissie de handdoek in de ring gooit voor een symbooldossier als dat van de verdwenen studenten? Volgens Romero is er meer nodig dan 15 minuten verontwaardiging en is het tijd om het gesprek te veranderen. Klopt. Maar Iguala kan gezien worden als het kantelmoment waarop het genoeg was. De internationale en nationale verontwaardiging was zo sterk dat de stilte doorbroken werd en de zaak al twee en een half jaar in sociale media en internationale kranten verschijnt. De aanhoudende roep naar waarheid in het dossier kan een begin van verandering zijn. “Mexico is awaking” lezen we in The Economist. De groeiende en assertievere middenklasse aanvaardt de corruptie en straffeloosheid niet langer.

In meer dan veertig steden kwamen in Mexico vrouwen op straat tegen gendergeweld. Nood aan hoopvolle woorden? Zo: “It reminded us that we need each other. It reminded us that we can transform reality, and that together, we can build another world.”.

Pisco sour

In Peru waren het verkiezingen. Keiko Fujimori, de dochter van ex-dictator Alberto Fujimori, behaalde een klinkende overwinning met 40% van de stemmen. Een zure nasmaak voor de voorvechters van mensenrechten in Peru die naar aanloop van de presidentsverkiezingen tegen de deelname van Keiko Fujimori hadden gestreden. Fujimori zal het in de tweede ronde opnemen tegen Pedro Pablo Kuczynski. De centrumrechtse econoom Kuczynski zal het volgens de peilingen nipt winnen van Fujimori.

Maar wat ik over Peru wil onthouden afgelopen maand is het lied van Máxima Acuña die de Goldman Environmental Prize, een van de belangrijkste milieuonderscheidingen wereldwijd, voor haar strijd tegen de Yanacocha-mijn in ontvangst nam met een lied:

“Por eso yo defiendo la tierra, defiendo el agua, porque eso es vida. Yo no tengo miedo al poder de las empresas. Seguiré luchando. Por los compañeros que murieron en Celendín y en Bambamarca, y por todos los que estamos en lucha en Cajamarca.”

Salud

In het kort (en door de bocht): Recessie, inflatie, politieke schandalen, corruptie, werkloosheid, natuurgeweld, regeringen verdacht van mensenrechtenschendingen,… De Latijns-Amerikaanse staatshoofden hebben het moeilijk en met de val van de olieprijzen zal de vergaarde rijkdom van afgelopen decennia het niet meer doen.

Laten we in plaats van ons op de politieke hoofdrolspelers te richten daarom weer eens naar de inwoners van de Latijns-Amerikaanse landen kijken. Wat kunnen we besluiten uit deze beperkte en gekleurde voorstelling van Latijns-Amerika? Een Latijns-Amerikaanse bevolking waarvan een groot deel uit de armoede naar de middenklasse is opgeklommen. Een bevolking die opkomt voor zijn rechten. Zij worden hierin overigens steeds vaker ondersteund door legale mechanismen volgens The Washington Post: “The difference today is that across much of Latin America, new legal mechanisms are rooting out crimes that might have gone undetected int he past.”

“The human rights groups that courageously stood up to military dictatorships a generation ago are today joined by civil society organizations pushing for more transparency and accountability. Press freedom has improved in many countries. Social media has given ordinary citizens a powerful tool to amplify their anger and channel it into the streets.”

Ook de winnende foto van de fotowedstrijd van conSentido rond het thema vernieuwing toont mensen die opkomen voor hun rechten. María Faciolince fotografeerde hoe in Honduras vrouwen op straat hun rechten verdedigen en opkomen tegen vrouwengeweld.

Foto: María Faciolince

Een leeg glas kan altijd weer gevuld worden; met water voor de slachtoffers van een aardbeving; met tequila, niet om te vergeten, maar om de waarheid te (durven) spreken; pisco sour om de bittere smaak van een verleden dat weer opduikt weg te stemmen; en caipirinha, niet om samba te dansen, maar om als burgers vooruit te stappen richting burgerschap en rekenschap. En terwijl we toch aan het drinken zijn: hier kan je luisteren naar een reeks Latijns-Amerikaanse protestliederen. Van de protestzang tijdens de militaire dictaturen van de jaren tachtig tot de hedendaagse Latijns-Amerikaanse muziekgroepen die een resem aan onderwerpen brengen die de Latijns-Amerikaanse bevolking bezighoudt, van drugsgeweld tot onderwijs. Salud, ching ching, hagámoslo juntos, adelante!

Ook leuk: De bibliothecaris van de favela’s van Rio, Bolivia’s cholita climbers scale highest mountain yet: ‘I cried with emotion’, Implicados en violencia de género, no podrán asumir cargos en Bolivia, Defending Their Nation’s Honor on Social Media: #PanamaIsMoreThanPapers.