‘Het ergste dat iemand kan overkomen is berusting’ – interview Moeders Plaza de Mayo

Moeders Rosa Camarotti en Evel Petrini in het hoofdkwartier van de Madres – Foto: Javier Perugachi

De Moeders van de Plaza de Mayo herdachten dit voorjaar hun 41-jarig bestaan. Ze blijven een onmisbaar onderdeel van de Argentijnse maatschappij, en ze staan er niet alleen voor. Vandaag is de strijd van de Moeders een brede beweging tegen onrecht. De Moeders zetten voort, gesterkt door nationale en internationale steun, en met een liefdevol vertrouwen in een nieuwe generatie Argentijnse jongeren.

Jaren zeventig, Argentinië. De militaire dictatuur (1977 – 1983) sluit politieke tegenstanders op in illegale detentiecentra. Veertien moeders beslissen op 30 april 1977 dat ze, om op zoek te gaan naar hun verdwenen dochters en zonen, samen sterker staan dan alleen. Op de centrale Plaza de Mayo, het Meiplein in Buenos Aires, dagen ze het samenscholingsverbod uit door twee aan twee, armen in elkaar gehaakt, rond te wandelen. Sindsdien zijn de Madres de la Plaza de Mayo, of de zogenaamde Dwaze Moeders, een symbool van de strijd voor mensenrechten in Latijns-Amerika.

Vandaag de dag komen de Moeders nog steeds iedere donderdag om 15.30 uur samen op het Meiplein om te achterhalen wat er gebeurde met hun kinderen – en met de andere meer dan 30.000 burgers die volgens mensenrechtenorganisaties tijdens de Argentijnse dictatuur verdwenen.

We ontmoeten Evel Petrini en Rosa Camarotti in het hoofdkwartier van de Moeders, op het Congresplein in Buenos Aires. Petrini sloot zich bij de Moeders aan nadat ze haar zoon op 17 juli 1977 met geweld weggehaald zag worden. Tijdens het gesprek benadrukt ze het belang van de collectieve actie die de Moeders sinds het begin kenmerkt. Ook Camarotti’s zoon en schoondochter verdwenen tijdens de dictatuur. Sindsdien is ze een trouwe trotse Moeder.

De Moeders, deel van de Latijns-Amerikaanse geschiedenis

De muren van het besloten kantoor waar we samenzitten vertellen het verhaal van meer dan veertig jaar strijd. Eén die zich ver over de Argentijnse landsgrenzen uitstrekt. Foto’s van de Moeders met linkse leiders uit het continent sieren de muren, en het traject van de Moeders.

De foto’s van de in 2016 overleden Cubaanse revolutionair Fidel Castro en andere linkse staatshoofden, zoals Evo Morales uit Bolivia en Rafael Correa uit Ecuador, tonen een continent in verandering. De overgang van de Latijns- Amerikaanse linkse, zogenaamde ‘roze’ golf richting overwegend neoliberale regeringen is een feit. Zoals in Argentinië, waar de door de Moeders geliefde Kirchners (ex-presidenten Néstor Kirchner en Cristina Fernández de Kirchner) eind 2015 het stokje moesten doorgeven aan de (centrum)rechtse president Mauricio Macri.

De liefde van de Moeders voor de overleden Néstor Kirchner schuilt in de sleutelwoorden waarheid, gerechtigheid en herinnering. Onder Kirchner kregen de Moeders na jaren stilte aan de kant van de overheid gehoor voor hun roep.

“We zijn allemaal kinderen van de Moeders en Oma’s van de Plaza de Mayo”, zei Kirchner tijdens de Algemene Vergadering van de VN in 2003. Vanaf nu zouden mensenrechten een centrale rol innemen in Argentinië. Tijdens het bewind van de Kirchners kwamen rechtszaken tegen mensenrechtenschendingen terug op gang en werden amnestieën teruggedraaid. Critici verwijten de politisering van de Moeders tijdens die periode.

De steun die mensenrechtenorganisaties onder Kirchner kregen, voelt voor de Moeders onder de huidige regering Macri heel anders aan. President Macri en ministers van zijn regering stelden openlijk het aantal verdwijningen en slachtoffers van de dictatuur in twijfel. Genocideplegers kregen in hoog tempo huisarrest.

De huidige omstandigheden in het Zuid-Amerikaanse land geven een nieuwe draai en noodzaak aan de onophoudelijke strijd van de Argentijnse Moeders.

Het Meiplein

We vragen of we het gesprek mogen filmen. Dat is in orde, maar dan zetten de Moeders eerst even hun pañuelo op: de witte hoofddoek die zo iconisch is voor hun wekelijkse mars op het Meiplein en de onophoudelijke zoektocht naar hun kinderen.

Na een visuele correctie doet Petrini, die tijdens het interview het woord neemt, nog even een semantische rechtzetting. Ze wijst mij erop dat hun wekelijkse bijeenkomsten op het Meiplein, waarbij ze rond de piramide wandelen, niet zo maar vueltas, rondjes wandelen zijn, maar marchas, marsen.

Wat is de waarde, symbolisch, en nog steeds voelbaar vandaag, van jullie ‘marchas’ iedere donderdag op het Meiplein?

Petrini: “Kijk, voor ons is het plein de belangrijkste ontmoetingsplaats met onze kinderen. De mars staat symbool voor het verderzetten van de strijd. Veertig jaar lang, meer dan tweeduizend marsen, hebben we geen enkele donderdag overgeslagen.

De Moeders vechten voor het volk, zoals onze kinderen deden. Vandaag vindt de mobilisatie ook plaats omwille van protest tegen de aanpak van de overheid.”

Een van de marchas van de Moeders, januari 2018 – Foto: Javier Perugachi

Gerechtigheid

Kan er vandaag in Argentinië gesproken worden van gerechtigheid?

Petrini: “Wij als Moeders kennen geen gerechtigheid. De justitie heeft ons nooit antwoorden bezorgd. We zijn zo veel rechtszalen afgegaan, hebben zo veel rechters gesproken. Antwoorden blijven uit. We weten nog altijd niet wat onze geliefden overkwam. Dus gerechtigheid, nada. Zeker niet vandaag met de regering-Macri en de grote bedrijven als zijn handlangers. Macri is tegen de strijd van het volk.”

Evel Petrini in het hoofdkwartier van de Madres – Foto: Javier Perugachi

Wat verwijten jullie president Macri precies?

Petrini: “Wat verwijten we hem niet. De regering Macri is er voor de rijken. Macri ontneemt ons rechten die we gedurende zo vele jaren, met zo veel moeite, herwonnen hadden. Het volk is onbeschermd. Er zijn overal ontslagen sinds Macri aan de macht is. De overheid steunt de grote bedrijven die hun werknemers als loonslaven behandelen.”

In België was er eind vorig jaar nog nieuws over de beruchte ESMA-school en een belangrijke rechtszaak waarin 54 verdachten van misdaden tegen de mensheid terecht stonden. Hoe verlopen de mensenrechtenzaken tegen genocideplegers? 

Moeder Camarotti, die het interview tot nu toe stilzwijgend volgde, houdt de verontwaardiging niet meer uit.

Camarotti: “Ze laten de genocideplegers gewoon weer vrij.”

Rosa Camarotti in het hoofdkwartier van de Madres – Foto: Javier Perugachi

Petrini: “Het gerecht past de 2 voor 1 regel toe, alsof het gewone misdadigers betreft.”

De 2×1 wet had tot doel langdurige opsluiting bij voorhechtenis tegen te gaan. Na twee jaar voorhechtenis zou iedere dag in afwachting van een uitspraak voor twee gelden. Het hooggerechtshof sprak op 4 mei 2017 uit dat Luis Muina, die in 2011 tot dertien jaar veroordeeld was voor ontvoering en foltering tijdens de dictatuur, onder de 2×1 wet zou vallen. Massaal straatprotest, geleid door de Moeders, leidde tot een wet om het 2×1 voordeel te verbieden voor veroordeelden van het schenden van mensenrechten, genocide en oorlogsmisdaden.

Petrini: “We hebben het over grove mensenrechtenschendingen. De Moeders eisten nooit de doodstraf voor de genocideplegers van de dictatuur, wel gevangenschap tot het einde van hun dagen.”

Herinnering

Hoe verloopt in Argentinië de strijd voor de collectieve herinnering?

Petrini: “We hebben een breed draagvlak in de maatschappij. Ook bij de jongeren. De jeugd is heel solidair en bezit politieke overtuiging. Dit is dankzij Néstor Kirchner.”

Hoe slaagde Kirchner erin de jongeren te mobiliseren?

“Néstor liet de foto van (de Argentijnse ex-dictator Jorge Rafael) Videla weghalen uit de Militaire School. Hij was oprecht en bewees aan de jongeren dat politiek de basis is van de strijd. Hierdoor engageerden de jongeren zich weer.”

Een groot deel van de bevolking steunt jullie strijd. Hoe reflecteert jullie aanwezigheid zich in de opbouw van de Argentijnse maatschappij?

Petrini: “De Moeders zijn geliefd en gehaat. De repressie door een deel van de maatschappij kan ons niet verrassen. Meer dan 30 procent van de Argentijnse bevolking stemt extreem rechts.

Toch zijn de Moeders heel geliefd, omdat we de strijd, waarvoor onze kinderen het leven lieten, verderzetten. Dat is de trots van de Moeders.

Het volk vergezelt ons steeds op onze wekelijkse mars. Er is sinds 2000 een vaste kern die koude of hitte trotseert aan de zijde van de Moeders. Het zijn mensen van alle leeftijden. Het is het volk.”

Sociale strijd Argentinië

Petrini: “De sociale strijd is heel belangrijk voor ons, dit was de strijd van onze kinderen. We werken samen met diverse sociale bewegingen. Neem nu het uitdelen van voedsel in de barrios. Dat is vanzelfsprekend voor ons.”

De vrouwenbeweging en het feminisme leeft vandaag op in Argentinië. Wat is jullie relatie met deze sociale beweging?

Petrini: “De Moeders zijn geen feministen. We eisen onze kinderen op, mannen en vrouwen. Velen van ons hebben een mooi huwelijk en we houden van onze mannen. We respecteren mannen en vrouwen. We zijn geen feministen, maar steunen hun strijd. Zo staan we achter de strijd van de travestietengemeenschap en we zullen haar blijven opeisen.”

In jullie strijd is de rol van de vrouw en de moeder wel belangrijk.

“Moeders zijn bijzonder. Vrouwen maken onontbeerlijk deel uit van eender welke strijd. De rol van de vrouw in de wereld is niet te ontkennen. Dat neemt de plaats van de man niet weg.”

Ingrediënten van de strijd

Hoe belangrijk is solidariteit in jullie strijd en in een wereld die het moeilijk heeft?

Petrini: “Ja het gaat slecht met de wereld. De fundamentele basis van iedere strijd is solidariteit. Niemand wint met individualisme. De Moeders zijn sinds het prille begin overtuigd dat de strijd collectief moet zijn. Samen, altijd samen, vechten voor wie het minder goed heeft.”

Wat zijn, bovenop solidariteit, andere onontbeerlijke kenmerken van jullie strijd? Ook voor de vele andere engagementen in de wereld?

“In eender welke strijd is het belangrijk dat je volledig overtuigd bent van de zaak waar je voor vecht. Wanneer je echt overtuiging voelt, heeft het zin.”

Moeders wereldwijd

Met welke andere Moeders in de wereld identificeren jullie je? 

“Wij identificeren ons met veel moeders. De moeders met de zwarte doeken, de moeders tegen drugs, de moeders van Sarajevo… We reisden naar verschillende delen in de wereld waar we moeders ontmoetten. 

Er is zo veel dat ons verbindt. De strijd van moeders is altijd positief. Vechten voor waar je in gelooft is zo belangrijk. Het ergste dat iemand kan overkomen is berusting.

De overheid wil de mensen verlammen met angst. We mogen nooit onze strijdlust verliezen. Wij hebben het geschenk van de samenhorigheid.”

De Moeders kregen ook veel steun van de internationale gemeenschap. Hoe verliep dit?

“Internationale afkeuring hebben we niet gevoeld, toch niet zoals er mensen in Argentinië ons afwijzen.

We zijn Europa, en vooral Nederland, erkentelijk. Nederland had de eerste solidariteitsvereniging met de Moeders. Dit was heel belangrijk tijdens de periode dat er Moeders werden opgesloten naar aanleiding van hun acties. 

Tijdens de wereldbeker voetbal van 1978 nodigden we de internationale bezoekers uit om de Plaza de Mayo te bezoeken en het echte Argentinië te zien. Een groep Nederlandse vrouwen, slachtoffers van het nazisme, boden ons hulp.

Wanneer de dictatuur Moeders opsloot belden deze Nederlandse vrouwen afgevaardigden van de Nederlandse ambassade om voor ons te onderhandelen. Zo kwamen we terug vrij. We zijn deze Nederlandse solidariteit zo dankbaar.”

Hoop en toekomstige generaties

Waarom is jullie strijd vandaag de dag nog steeds onmisbaar?

Petrini: “Strijdvaardig zijn is sinds mensenheugenis onontbeerlijk. De wereld is meer en meer aan het verrechtsen. Waar deze ideologie nog niet is doordrongen, schuilt het om de hoek. De rechtse ideologie werkt voor de rijken en laat de armen in de kou staan. Het volk moet zich wapenen om dit voor te zijn.”

Waar putten jullie hoop uit?

“In de strijd, in dit alles aangaan vinden we hoop. We zijn nagenoeg zeker dat we van Macri winnen in de volgende verkiezingen. Het volk is er al. Veel armen en gepensioneerden, die eerder voor Macri stemden, hebben na alles wat de regering deed inzicht in wat er gaande is.

We mogen de vlaggen niet naar beneden halen. We blijven strijden en groeien in aantallen. Toen Macri de verkiezingen won, was er een grote mobilisatie. We bleven diezelfde nacht op het (Mei)plein zodat Macri en zijn aanhangers niet langs konden naar het regeringsgebouw. We wisten dat die man niet waardig was.”

Evel Petrini in het hoofdkwartier van de Madres – Foto: Javier Perugachi

Is de nieuwe generatie Argentijnen beloftevol? Hoe zullen de moeders en vaders van de volgende generaties eruitzien?

Petrini: “De Moeders vormen een beweging die haar wortels kent in de verdwijning van onze kinderen. Het is verschrikkelijk wat ons overkwam en we willen dat dit zich nooit meer herhaalt. De strijd van nu is niet per se de strijd van de Moeders. Het is de strijd van het volk.

De jongeren zijn de trots van Argentinië. Ze verzetten zich tegen de repressie. Ze zien er op toe dat de gezagsdragers ook zorgen voor mensen met minder geluk en middelen. Het is niet gemakkelijk maar we mogen ons niet laten onderwerpen. We mogen niet thuis in een hoekje zitten huilen. De strijd van het volk, samen voor het welzijn van de anderen, resulteert in een beter en vrij land.”

President Macri vertelde afgelopen mei in een persconferentie dat de ‘economische turbulenties achter de rug zijn’. Nadat het land kort daarvoor bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF) aanklopte om het verder zakken van de Argentijnse peso te vermijden, liet het straatprotest niet op zich wachten. De samenwerking met het IMF brengt slechte herinneringen naar boven voor veel Argentijnen. Het IMF en de strenge voorwaarden die het Argentinië in 2001 oplegde, kregen toen mee de schuld voor de crisis.

De presidente van de Madres de la Plaza de Mayo Hebe Bonafini vond hier op 19 mei tijdens de wekelijkse afspraak op het Meiplein het volgende van: ‘Hij zegt dan wel dat de turbulentie voorbij is, maar hier komt de tsunami. Hij zegt dat hij de inflatie en de fiscale tekorten wil verhelpen, maar hij zou echt iets moeten doen aan de werkloosheid en de honger.’

De strijd gaat voort.

Foto: Javier Perugachi

De Moeders van het Meiplein splitsten in 1986 op in twee groepen, naar aanleiding van onenigheden. Voor de Madres Plaza de Mayo Línea Fundadora was de toenmalige en huidige presidente Hebe Bonafini te radicaal. De Asociación Madres Plaza de Mayo weigerde onder leiding van Bonafini de compensaties van de Argentijnse staat, en is radicaler in haar overtuigingen. conSentido sprak met de Asociacion Madres Plaza de Mayo.