Interview met Carlos Quintela (regisseur La Piscina): “Er zijn een heleboel Estebans op Cuba”

De jonge Cubaanse regisseur Carlos Machado Quintela is in Amsterdam om in het kader van World Cinema Amsterdam zijn speelfilmdebuut La Piscina te promoten. conSentido sprak de cineast in een bewolkt Amsterdam.

Er wordt wel gezegd dat jonge Cubaanse filmmakers in zekere zin een last op de schouders dragen van hun ‘grote’ voorgangers, die de Cubaanse cinema in de jaren zestig tot en met negentig allure wisten te geven. Beroemde regisseurs als Hernando Solás, Tomás Gutierrez Alea en Juan Carlos Tabío hadden wereldwijd succes met hun aantrekkelijke, sociaal geëngageerde maar ook komische drama’s.

Regisseur Carlos M. Quintela beaamt dit, zonder zijn generatie als slachtoffer te zien. “De kwaliteit is nu gewoon minder dan toen, hoe het komt weet ik niet, maar het lijkt of er een zekere passie mist bij mijn generatie Cubanen.” De overheidssteun aan filmmakers was groot na de revolutie van 1959, wat resulteerde in een nationale filmacademie en een actief filmfonds. Is het nu dan moeilijker om te werken als filmmaker op Cuba dan, zeg dertig, jaar geleden? “Niet perse moeilijker, wel anders”, zegt Quintela. “Wat er nu ontbreekt aan steun van de overheid, is weer makkelijker te vinden buiten Cuba. Met buitenlandse steun is het comfortabeler om je gedachten over Cuba vrijelijk te verbeelden en een onafhankelijke film te maken. Aan de andere kant moet je soms ook concessies doen aan buitenlandse investeerders.”

Quintela voelt zich niet direct onderdeel van een nieuwe generatie filmmakers, en van een nieuwe Cubaanse golf is geen sprake, daarvoor is iedereen teveel met zijn eigen ding bezig. “Ook al is het wereldje heel klein, er is nauwelijks sprake van een gezamenlijke ideologie of beweging. Iedereen doet wat hij kan, en heeft het daar al lastig genoeg mee.”

La Piscina vertelt het bescheiden verhaal van vier jongeren met een handicap. Eén heeft het syndroom van Down, de ander is spastisch, de derde mist een been, en de laatste kan of wil niet praten. Danny, Rodrigo, Diana en Oscar brengen een groot deel van hun vakantie door in een wat afgejakkerd zwembad, waar verder bijna niemand komt. Daar krijgen ze zwemles van de ooit veelbelovende zwemmer Esteban. Tijdens de lome, bewolkte dagen delen de vier kleine geheimen met elkaar, waaruit zo nu en dan onbetekenende conflicten voortvloeien. Het verhaal is klein maar de film die maar een uur duurt, weet van begin tot eind te boeien, mede dankzij het poëtische camerawerk en sublieme acteerwerk van de jonge niet-professionele acteurs. Regisseur Quintela kiest ervoor af te wisselen tussen longshots en close-ups, het menselijke oog volgend. We zien met veel zorg in beeld gebrachte overzichtsbeelden afgewisseld met hele intieme shots van heel dichtbij.

Wil Quintela met zijn film de situatie van de minder validen in Cuba aankaarten? Nee, daar is het hem niet om te doen geweest. Het script, geschreven door een vriend, ging over deze vier personages en als de film al over handicaps gaat, dan meer metaforisch. “Cuba kun je in die metafoor zien als een persoon met een handicap, iemand die moeilijk loopt of een been mist. Dat betekent niet dat deze persoon niks kan, het gaat alleen allemaal wat moeizamer.”

“En ja, dat betekent misschien ook dat de jongste generatie Cubanen, in welke vorm dan ook, beschadigd is. Elke generatie is bang om de volgende te beschadigen, terwijl dat natuurlijk gebeurt.  Er ontbreekt denk ik ook wel iets aan de jongste generatie, noem het passie. Het lijkt of veel jongeren vooral aan het wachten zijn op iets wat misschien nooit gebeurt.”

Het personage van Esteban, de ongeïnteresseerde zwemleraar, is volgens Quintela dan ook veelzeggend. In het originele script zou dit karakter eigenlijk ouder zijn, maar hij vond het beter passen iemand van mijn eigen generatie hem te laten belichamen. “Het is natuurlijk tekenend dat degene in de beste fysieke staat er eigenlijk het slechtst aan toe is. Het kan hem allemaal niet veel schelen, hij heeft zijn leven aan zich voorbij laten gaan. Helaas zijn er op Cuba een heleboel mensen zoals Esteban.”

Het was niet de bedoeling om het zwembad als metafoor te laten fungeren voor het hele land, vertelt Quintela desgevraagd, al lijkt het wel toepasselijk: Cuba als gesloten plek, waar niemand ergens komt maar iedereen heen en weer blijft gaan op hetzelfde stuk. “Cuba is wel een plek waar dingen nooit lopen zoals je plant of verwacht. Aanpassen is van levensbelang.”

Is het zijn bedoeling geweest te breken met de clichés over zijn land die wereldwijd zo bekend zijn? “Het was niet het primaire doel, maar het is wel fijn om te laten zien: dit is óók Cuba. Het wisselvallige weer was in eerste instantie toeval, maar sluit hier wel mooi bij aan. Het regent er namelijk ook wel eens. Nu was het nog lastig met filmen, als ik me van te voren had ingesteld op de bewolking en regen, had ik er meer uit kunnen halen. Toen we ’s ochtends begonnen met filmen, lag het zwembad bijvoorbeeld vol met vissen uit zee die er ’s nachts in waren gewaaid. Nu dacht ik alleen ‘shit, eerst alles opruimen voordat we kunnen beginnen’, maar achteraf had ik daar natuurlijk prachtige shots van kunnen maken. Ach, ik ben nog steeds lerende.”

Snapt hij dat sommige mensen de film niet helemaal kunnen duiden? Jazeker, maar dat hoeft volgens hem ook helemaal niet. “De film mag best meer vragen oproepen dan dat hij beantwoordt. Zo is het met het leven zelf toch ook? Daarbij, het past in het hele thema van de film, die vooral gaat over wat er ontbreekt, wat er níet is.” Zo’n uitleg kan gemakzuchtig overkomen; een excuus om een film lekker vaag te houden, maar in dit geval is dat niet zo. La Piscina blijft intrigerend tot het eind, ook al gaat het verhaal ‘nergens heen’. De lengte van de film heeft hierbij goed uitgepakt. Een film kortom, die in zijn minimale maar poëtische vorm de kijker met het Cuba van vandaag laat kennismaken zonder klip-en-klare antwoorden. En dat is wel zo verfrissend.

La Piscina is nog te zien op World Cinema Amsterdam op donderdag 15 augustus om  19.30 uur.