Latinoamérica volgens Calle 13

Met ontelbare Grammy’s en MTV Awards op zak, miljoenen verkochte albums en uitverkochte zalen over de hele wereld (afgelopen 21 juli nog in de Melkweg), kunnen we zeggen dat Calle13, de Puerto Ricaanse urban/hiphop/reggaeton/bossa nova-formatie -misschien voor het gemak beter te categoriseren als een geheel eclectische latin band – de nieuwe “we kunnen er niet omheen” muzikale naam uit en voor Latijns-Amerika is. Een muzikale nieuwheid als zoveel anderen? Misschien, maar toch bijzonder genoeg om er een paar woorden aan te besteden.

Ik zal jullie muzikale analyses besparen want hoewel muziek een welgewaardeerde innige vriend van mij is, moet om te beginnen toegegeven worden dat ik van het muzikale jargon weinig kaas heb gegeten. Maar, en gelukkig, gaat het bij Calle13 om iets meer dan muziek alleen. Met aan de kop Residente (René Pérez Joglar; componist en leadzanger), zijn stiefbroer Visitante (Eduardo José Cabra Martinez; multi-instrumtentalist, beatproducer en stem) en hun stiefzus PG-13 (Ileana Cabra Martínez; koor en achtergrondstem) heeft Calle13 een geheel nieuw geluid gecreëerd dat zich kenmerkt door onconventionele geluidsfusies die de achtergrond vormen van kritische teksten. Kritisch waartegen? Eigenlijk zo’n beetje tegen alles wat in de regio niet lekker loopt en dat is best veel. In de vier albums die Calle13 vanaf 2005 heeft uitgebracht horen we in toenemende mate culturele, sociale, politieke en regionale vraagstukken langskomen. Nummers als Atreve-te-te (2005), Pa’l Norte (2008), Baile de los Pobres (2010) Latinoamerica (2010) (zie onder) geven een stem aan outcasts, aan achterbuurten (daar waar je liever niet geboren wil worden), aan gediscrimineerden en migranten en vragen aandacht voor uitsluiting, imperialisme, sociale segregatie, politieke verwaarlozing, klasse en gendergerelateerde verschillen.

De wat oudere en muzikaal welopgevoeden onder ons zullen waarschijnlijk meteen willen zeggen dat daar niets nieuws aan is, en dat klopt, tot op zekere hoogte. Zie, muziek als protestmiddel is Latijns-Amerika niet onbekend. In een regio gekenmerkt door lange periodes van repressie, uitsluiting en politiek geweld, heeft muziek in het verleden zich vaak bruikbaar gemaakt voor stemmen en boodschappen die eigenlijk geen “geluid” hoorden te hebben. De Trova Silvio Rodriguez, Pablo Milanes, Luis Eduardo Aute, Mercedes Sosa, of Argentijnse bands als Sui Generis en Seru Giran, emblemen van de in dictaturen opgesloten generaties, zijn hier voorbeelden van. Toch onderscheidt Calle13 zich hiervan, voornamelijk door de simpeler en zoveel grovere taal dan de al eerder genoemde intellectuele poëtische hoogstandjes van de jaren zeventig (waar trova bedoeld was voor de langharige Das Kapitaal-citerende socialist is Calle13 taal van de straten van de achterbuurten).

Maar ook de context is geheel veranderd. Het Latijns-Amerika van Calle13 is in tegenstelling tot die van de bands uit de ‘60’s en ‘70’s enigszins vrij, niet langer geteisterd door repressie maar door een alles overheersende onverschilligheid. Muziek doet daar goed aan om zich vooral niet tegen zaken aan te bemoeien die voor giganten als Sony totaal niet boeiend zijn. Hierdoor wordt regionale muziek  overheerst door enerzijds het eindeloze gejammer van de melodramatische paz y amor-leuzen van de ontelbare pop of quasirock-“juweeltjes” als Shakira, Juanes, Mana en Arjona en anderzijds door de altijd zo grove, vrouwdenigrerende, onoverkomelijke en alles overheersende reggaeton. Natuurlijk zijn er (voor de liefhebbers onder ons) nog altijd salsas, cumbias en merengues, en nog steeds is er murga, latin rock, ska en punk… maar toch domineerden deze twee straatjes de muziekwereld in het zuidelijke Amerika. Calle13 breekt hiermee, breekt met de onverschilligheid van de Latijns-Amerikaanse samenlevingen, met de macht van reuzeplatenmaatschappijen en met censuur in de muziek. In hun eerste (2005) en tweede (2007) album voeren zij wat lijkt op een kruistocht tegen hun collega’s reggaetoneros die ze beschuldigen van zich uit te verkopen aan de platenmaatschappijen, en tegen deze maatschappijen die censuur aan muziek opleggen. Vanaf de tweede maar vooral in het derde (2008) en vierde album (2010) zingen ze over hun Puerto Rico en over Latijns-Amerika als regio, als volk. Hun lyrics zijn doordrenkt van kritiek op de structurele ongelijkheid en uitsluiting in de regio, racisme gefundeerd op kleur, etniciteit, sekse of seksuele voorkeur, of sociale klasse, maar ook scheven verhoudingen tussen de Verenigde Staten en Latijns-Amerikaanse landen en Latijns-Amerikaanse migranten. Tegelijkertijd zingt Calle13 over Latijns-Amerika als één dynamisch geheel; over landschappen, kleuren, ritmes en eten, over gewoonten, cultuur, het symbolisme van religie, oude gebruiken, de diversiteit van een continent waar zij zelf een hedendaagse symbool van zijn geworden.

Een kanttekening dan: Calle13 is ook bekritiseerd om zijn te generaliserende, ongenuanceerde soms zelfs propagandistische (laten we zeggen) linkse taal van verzet. Het zou te veel leunen op politiek incorrecte en slecht gefundeerde “magnetron”-leuzen die de complexiteit van de regio verre van weerspiegelen. Maar, then again het lijkt Calle13 te gaan om iets te roepen wat niemand anders roept (niet alleen niet durft te roepen maar ook niet wil roepen) dan om een college hoge politiek. Ook is veel kritiek geuit over de (te) prominente rol van lead zanger Residente binnen de band. Hij zou arrogante en allesoverheersende trekjes beginnen te vertonen en zich soms opstellen als een profeet des niet gezegde, maar ach, what else is new in muziekland.

Terug in Nederland, hoe leg ik een Nederlander Calle13 uit (de oorspronkelijke motivatie voor dit stuk)? Iemand droeg een goed voorbeeld naar voren. Laten we zeggen, je kunt Radiohead wel of niet kennen. Als je ze niet kent zullen jouw vrienden (mijn vrienden in ieder geval wel) even vol plaatsvervangende schaamte wegkijken als je dit toegeeft, maar het is evengoed overkomelijk. Ik bedoel, je kunt het maken om Radiohead niet te kennen (foei!), terwijl het in het huidige (wel voornamelijk urbane) Latijns-Amerika bijna onmogelijk is om Calle13 niet te kennen. Ze zijn onoverkomelijk: we kunnen van ze houden, we kunnen ze haten, punt is, we hebben het allemaal over ze, het gaat ons aan.

Toch blijft muziek zelf de beste uitleg. Hun embleem, het vertaalde nummer Latinoamerica, is al snel een soort volkslied van latinos in de wereld geworden (naar Latijns-Amerikaanse traditie zijn de teksten die Residente schrijft erg metaforisch, vandaar de extra uitleg naast vertaling in sommige passages).

Lees hier een vertaling van Latinoamérica in PDF.