Linha de Passe (Walter Salles en Daniela Thomas, 2008): buitenspel in São Paulo

Het is winter in São Paulo, of liever gezegd in Cidade de Líder, een arme buitenwijk van de miljoenenstad, waar Cleuza met haar vier zoons en een nieuwe baby op komst het beste probeert te maken van hun so(m)bere bestaan. De vier jongens hebben allemaal hun eigen uitwegen om de ellende van het leven van alledag te vergeten; al is het maar voor even.

Oudste zoon en vrouwenversierder Denis, vult zijn dagen met het rondrijden op een brommertje als koerier en probeert daarbij zo goed en zo kwaad als het gaat zijn pasgeboren zoontje te onderhouden. Hoewel hij en de moeder een goede verstandhouding lijken te hebben, kan Denis het niet laten andere meisjes op te pikken en zelfs zijn moeders zuur verdiende geld te gebruiken voor een motelkamer voor een nacht. De jongere Dinho gaat compleet tegen de stroming in en steekt al zijn tijd in de lokale evangelische kerkgemeenschap, waar hij zijn twijfels over het geloof, het leven en zijn ontluikende seksualiteit probeert te verdringen. Dario is net achttien geworden, wat betekent dat hij eigenlijk al bijna te oud is om zijn grote droom en ontsnapping aan de armoede te verwezenlijken: voetbal. Zijn enorme wilskracht en evenzo grote talent worden bruut neergeslagen door de honderden, misschien wel duizenden andere jongens die wekelijks meedoen aan allerlei talentendagen en bezoekjes van scouts. En zij zijn pas vijftien. De eerste scout die interesse in Dario toont, maakt direct misbruik van zijn vurige verlangen door tweeduizend Reales te eisen voor een plekje in zijn selectie; een astronomisch bedrag voor Dario en zijn familie. De jongste telg van de familie voelt zich door zijn donkere uiterlijk anders dan zijn broers (alle jongens komen naar het schijnt van andere vaders, maar geen van hen is zwart: dit thema wordt tussen neus en lippen door aangestipt maar niet veel verder uitgewerkt) en wil niets liever dan zijn vader vinden tussen de miljoenen mensen die São Paulo telt. Enige aanwijzing is het vermoeden dat zijn vader buschauffeur moet zijn, wat Reginaldo ertoe doet bewegen hele dagen in verschillende stadsbussen rond te hangen op zoek naar die ene zwarte man die misschien zijn vader kan zijn. Deze laatste verhaallijn is gebaseerd op een nieuwsbericht dat de stad in 2004 opschrikte: een jongen van veertien had een stadsbus gekaapt en er uren meer door São Paulo gereden om de aandacht van zijn onbekende vader (van wie hij dacht dat het een buschauffeur was) te trekken.

Ook moeder Cleuza heeft zo haar eigen uitlaatklep, waar ze vooral op de tribune van São Paulo’s voetbalclub de Corinthians aan toe kan geven, en bij tijd en wijlen in het café, waar ze ondanks haar zwangerschap rustig door blijft roken en drinken. Je kunt het haar moeilijk kwalijk nemen; haar onvoorwaardelijk steun richting haar vier zoons tonen voldoende goede wil. Deze verschillende vormen van afleiding belichamen voor miljoenen jonge en oude inwoners van São Paulo een mogelijkheid op een uitweg en, belangrijker nog, een manier om niet te vervallen in de wereld van criminaliteit en geweld, wat nog altijd een simpeler oplossing lijkt voor velen. In tegenstelling tot eerdere films over Braziliaanse miljoenensteden komen in Linha de Passe (wat ‘buitenspel’ betekent) nauwelijks wapens en drugs voor, of slechts ter illustratie van hoe het zou kúnnen lopen. Want, zoals Denis tot zijn eigen afgrijzen merkt, is het in feite veel te makkelijk en lucratief om in het criminele wereldje te rollen. Door de zaken zo te schetsen, maakt Walter Salles de wereld van dit gezin, ondanks de enorme afstand – letterlijk en figuurlijk – voor de gemiddelde westerse kijker heel herkenbaar.

De meeste acteurs zijn vrij onervaren in de filmwereld, behalve Vinicius da Oliveira, die we al kennen van Salles’ Central do Brasil. Voor Sandra Conitoro betekende de rol van moeder Cleuza haar doorbraak in de filmwereld, en het leverde haar meteen een Gouden Palm op in Cannes. De vijf hoofdrolspelers stelen absoluut de show en trekken je dit rauwe, realistische maar toch ook hoopvolle verhaal in en bieden daarmee een welkome afwisseling op het inmiddels al aardig bekende Braziliaanse favela-drama.