Los Colonos: wrede western over vergeten genocide in Chili

In de Chileense western Los Colonos toont regisseur Felipe Gálvez Haberle de genocide op de inheemse bevolking in het Chili van begin twintigste eeuw. Een kille weergave van een gruwelijke episode uit de geschiedenis is ook een aanklacht tegen het genre en de cinema zelf.

Vuurland, Tierra del Fuego, het zuidelijkste puntje van Zuid-Amerika. Het jaar is 1901. De machtige Chileense grootgrondbezitter José Menéndez (akelig goed neergezet door de bekende Chileense acteur Alfredo Castro), stuurt drie mannen op expeditie om zijn territorium af te bakenen. Het illustere drietal gaat onder leiding van de Britse officier MacLennan, en bestaat verder uit de Texaanse cowboy Bill en een piepjonge Chileense gids van gemengde afkomst, Segundo, die tevens als scherpschutter dienst moet doen. De drie moeten onderzoeken of een doorgang voor de schapen van Menéndez richting Atlantische Oceaan mogelijk is in dit op dat moment onontgonnen gebied. 

Al snel blijkt de ware toedracht van de expeditie elders te liggen: het gaat de nieuwbakken Chileense elite, belichaamd door señor Menéndez, in werkelijkheid om het verdrijven, of liever nog, uitroeien van de inheemse Selk’nam, die het zuidelijke gebied bewonen. Het trio belandt in een gruwelijke klopjacht, die ook de onderlinge  verhoudingen blootlegt en bewijst hoe geweld onherroepelijk leidt tot meer geweld.  

De expeditie betekent voor alle drie de mannen iets anders: voor de jonge Segundo, afkomtstig van het eiland Chiloé – daar werden in die tijd goedkope arbeidskrachten gewonnen – is het de manier om wat geld te verdienen om een eigen paard te kunnen kopen, voor de huurling Bill lijkt het vooral te draaien om het avontuur en de Schotse MacLennan is het om de macht gelegen. Hij haalt een sinister genoegen uit de wreedheden en zijn nieuwbakken aanzien, want zoals later blijkt was hij helemaal geen luitenant maar een simpele soldaat in het Britse leger. 

Voor regisseur Felipe Gálvez Haberle vertegenwoordigen de drie personages ook allemaal een ander perspectief: de machtswellustige ‘oude wereld’, de opportunistische Noord-Amerikaanse inmenging en het Chileense perspectief: de zwijgende medeplichtige. Dat laatste ligt er wel wat dik bovenop: met zijn priemende zwarte ogen bekijkt Segundo alles met een intense blik, waar al zijn verscheurdheid in gelegen moet zijn. Hijzelf zal ook het onvrijwillige product zijn van een inheemse moeder en een witte vader. En grote kans dat die laatste zich net zo gedroeg als de twee mannen met wie Segundo nu optrekt. 

Gálvez Haberle baseerde Segundo overigens op een echt bestaand persoon die hij vond in de rechtszaken die rond deze slachting plaatsvonden, enkele jaren na dato. Het verhaal daarover wordt in het laatste deel van de film verteld, en Los Colonos suggereert hier hoe de dan zittende macht de gruwelijkheden incorporeert in het nationale verhaal.  

Terwijl de gruwelijkheden van het systematisch uitroeien van de inheemse bevolking in de periode rond de eeuwwisseling redelijk goed zijn gedocumenteerd, werd regisseur Gálvez Haberle naar eigen zeggen getroffen door de onwetendheid in zijn land over de eigen geschiedenis – en dan in het bijzonder over deze periode. Begin twintigste eeuw was nog maar een klein deel van de oorspronkelijke duizenden Selk’nam over; in de loop van de eeuw is dat effectief tot nul teruggebracht. En pas recent erkende de staat dat er een genocide heeft plaatsgevonden. Reden genoeg om er een film over te maken dus. 

Want volgens Gálvez Haberle heeft niet alleen de Chileense bevolking, maar ook de cinema boter op het hoofd: door wat er in de filmgeschiedenis is afgebeeld, door wie en hoe het op het scherm verschijnt. Filmmakers zijn op deze manier medeplichtig aan het uitwissen of bestendigen van bepaalde verhalen, zegt hij. De grimmige western die Los Colonos is, is dan ook zijn poging om film te gebruiken om bestaande beelden van de geschiedenis recht te trekken.

Los Colonos won in Cannes al de FIPRESCI prijs voor debutanten en is dit jaar bovendien de Chileense inzending voor de Oscars.