Mediaconcern Clarín moet inbinden tegen regering Kirchner

Een uitspraak van het Argentijnse hooggerechtshof op 29 oktober heeft de grondwettelijkheid bevestigd van de zogenaamde ‘Perswet’ uit 2009. Deze heeft tot doel de pluraliteit in de Argentijnse media te verzekeren en verplicht het dominante mediaconcern Clarín zich op te delen. Volgens de oppositie komt de persvrijheid hierdoor steeds meer in gevaar. 

Cristina’s polariserende regering en de groep Clarín

Werd de eerste regeringstermijn van de immer vechtlustige presidente Cristina Kirchner gekenmerkt door een conflict met de boeren en de agro-industrie, zo is de persoonlijke vete met de groep Clarín het twistpunt van Cristina’s tweede en laatste ambtstermijn (2011-2015) geworden. En terwijl Cristina de strijd tegen de campo verloor en ze een controversiële exportbelasting niet door het parlement kreeg, heeft ze nu aan het langste eind getrokken tegenover Clarín. Met een hoop interessante gevolgen van dien.

Met het dagelijkse ruziën, bekvechten en dubbel interpreteren van de realiteit, is Argentinië dezelfde weg ingeslagen als Venezuela en Ecuador: maatschappijen steeds meer gepolariseerd tussen voor- en tegenstanders. Aan de ene kant staat een hegemonische regering met een ideologisch getint discours en een hang naar cliëntelisme, en aan de andere kant de massamedia in handen van machtige privécorporaties die deze regeringen ten val willen brengen. Door deze polarisering is het dikwijls niet makkelijk een objectief oordeel te vellen over wat er nu juist aan de hand is in een land. De media berichten permanent over corruptiezaken en slecht beleid terwijl de regering deze berichten afdoet als laster, geïnspireerd door commerciële belangen. De waarheid ligt zoals steeds ergens in het midden.

De groep Clarín is in Argentinië het machtigste mediaconcern. Het gaat om een tabloidkrant met tientallen bijlagen: allerhande advertenties, reclames voor biefstukken in Carrefour, auto’s en toerisme. Clarín is hét informatieorgaan van de Argentijnse middenklasse en sinds de jaren negentig wordt de krant gesteund door een aantal televisiekanalen zoals TN Noticias, dat net als CNN 24 uur per dag nieuws uitzendt.

Argentinië en haar televisiekijkende kudde

Argentijnen kijken bijzonder veel televisie en overal waar men komt, van supermarkten tot wachtzalen en van hospitalen tot cafés, staan televisietoestellen aan en wordt men tegen wil en dank geïnformeerd over de thema’s van de Argentijnse maatschappij. Diefstallen, overvallen,  verkeersongelukken, maar ook of de presentatrice van een talkshow al dan niet nieuwe borsten heeft laten zetten en vooral: of Juan Román Riquelme wel of niet moet spelen voor Boca Juniors.

De populariteit van de Argentijnse televisie is omgekeerd evenredig met haar kwaliteit. Programmadirecteuren van zenders als TN Noticias slagen erin om aan een banaal voorval – een overval in een buitenwijk of een bus die een winkelruit ramt – twee uur televisie te wijden, met verschillende camerastandpunten en nietszeggende interviews met toevallige voorbijgangers, de conciërge en de schoonmoeder van het slachtoffer. Ook herhalingen worden niet geschuwd. Het nieuws wordt vaker herkauwd dan grassprietjes in de maag van een koe, maar dat lijkt de kijker niet te storen; die zit gebiologeerd voor het scherm en voelt zich al hoofdschuddend gesterkt in de mening dat het erg is gesteld met de Argentijnse maatschappij, werken geen zin heeft en dat men beter tv-kijkend de dag doorbrengt.

De tijd dat de Argentijnen de intellectuele voorhoede van Latijns-Amerika vormden is ondertussen ingehaald door de realiteit. Of de schuld daarvan bij de dictatuur – die minstens 30.000 jonge academici deed “verdwijnen” – gelegd moet worden of bij verdwazende tv-programma’s die vanaf de regering-Menem (jaren negentig) hun opmars maakten, is een cafédiscussie waard, maar gesteld kan worden dat de televisie de Argentijnse stedelijke middenklasse heeft gevormd tot een provincialistische, wereldvreemde en koopgrage kudde (om in het nationale runderjargon te blijven), gestuurd door mediamagnaten.

Afgaand op de kwaliteit van de berichtgeving, is het lachwekkend dat Clarín na de recente uitspraak van het Hooggerechtshof vindt dat de ‘persvrijheid’ is geschonden en daarom internationale journalistenbonden afdweilt voor morele steun tegen deze Perswet. Clarín heeft immers nooit gestaan voor kwaliteitsberichtgeving. De ruzie tussen de regering-Kirchner en Clarín draait in werkelijkheid om commerciële belangen.

Kirchner versus Clarín

Clarín heeft zich altijd gekenmerkt door de zittende regeringen te steunen, waaronder de generaals in de jaren zeventig in de vorm van massale overheidspropaganda in ruil voor flinke reclame-inkomsten. Maar tussen de Kirchners en Clarín liep het in 2008 mis, toen de krant in de strijd tussen de Kirchners en ‘het platteland’ weigerde de kant van de regering te kiezen. Vanaf dat moment waren de twee gezworen vijanden. De aanleiding hiervoor was Nestor Kirchner, een opvliegend man die (net als later zijn weduwe) de wereld indeelde in vrienden en vijanden – een  typische reflex van de Peronisten die politiek beleven als was het een voetbalmatch – en dus was Clarín plots een vijand. Dat Clarín zelf een paar tientallen duizenden hectaren aan campo bezit, speelde ongetwijfeld mee aan de onderhandelingstafel. En zo werd Hector Magnetto, de grote baas van Clarín, lange tijd kind aan (‘het Roze’) huis, de ambtswoning van de president, in 2008 definitief de deur gewezen.

Vanaf die scheiding begon Clarín – naast de obligate artikelen over voetbal en ‘vedettes’ (geopereerde geblondeerde tv-presentatrices) – plots aan onderzoeksjournalistiek te doen, door corruptieschandalen aan het licht te brengen of kritisch te berichten over valse inflatiecijfers van de regering. De regering-Kirchner reageerde met de tact van een buitenwipper, door grote ballonnen op te laten in de stad of muren te laten beschilderen met de legende “Clarín liegt!”.

De Kirchners gebruikten miljoenen belastinggeld om kranten en tv-kanalen op te kopen, zoals de zender C5N waarvan de eigenaar – een zekere Hadad die fortuin had gemaakt onder het Menemisme – vriendelijk werd verzocht op te hoepelen. Claríns gratis metro- en treinkrantje La Razón kreeg zo concurrentie van regeringstabloid El Argentino, een propagandakanaal in de handen van zakenman Sergio Szpolski die miljoenen pesos aan subsidie opstreek in ruil voor een lofzang op het ‘Kirchnerisme’.

Kirchner heeft zo haar eigen ‘mediatsaren’ gecreëerd om Clarín tegen te gaan. Een kleurrijk voorbeeld van zo’n lokale mediatsaar is de ex-chauffeur van wijlen Nestor Kirchner, Rudy Ulloa, die de media bestiert in Patagonië. Een krantenlezer of televisiekijker in Argentinië wordt zowaar tureluurs van deze zwart-witte berichtgeving.

Perswet grondwettelijk verklaard

De grootste slag voor de regering in de strijd om de krantenlezer en tv-kijker was ongetwijfeld de nieuwe Mediawet, het parlement in gestemd in 2009. Door deze Mediawet wordt Clarín verplicht dominante posities in het medialandschap op te geven: waaronder de kabelmaatschappij Cablevisión die in het hele land ruim 80% van de kabeldistributie in handen heeft. Clarín zette in 2009 een batterij advocaten aan het werk om in beroep te gaan, maar haalde bakzeil op 29 oktober jl. toen het Hooggerechtshof de grondwettelijkheid van de Wet bevestigde.

Een belangrijke overwinning dus, voor de regering-Kirchner tegen haar voornaamste opponent Clarín, die een week eerder nog euforisch had bericht over de verkiezingsnederlaag van Kirchner in tussentijdse parlementsverkiezingen. Clarín heeft bevestigd het oordeel te respecteren en zal de groep gaan opdelen in zes verschillende groepen, die nu in anti-monopoliejargon worden aangeduid als ‘baby-Claríns’. In de officiële vertelling van de regering werd de Mediawet ingevoerd om monopolievorming in de media tegen te gaan, een niet erg geloofwaardige uitleg gezien monopolies en oligopolies op andere terreinen van de economie (energie, transport,etc.) in Argentinië eerder regel dan uitzondering zijn. En dan vooral monopolies met nauwe persoonlijke banden met de familie Kirchner, zoals die van oliemagnaat Cristóbal López (die ook alle casino’s bezit).

De Mediawet heeft nog een paar schaamlapjes, zoals de subsidies voor regionale kranten en gemeenschapsradio’s van Indiaanse groepen, maar duidelijk is dat de Mediawet een slag was in de oorlog met een machtige economische groep als Clarín. De vraag nu of de democratie daar mee is gebaat, is moeilijk te beantwoorden. Bij de verkiezingen van oktober heeft de oppositie haar aanwezigheid in het parlement aanzienlijk vergroot, daar hebben de regeringsgezinde media geen stokje voor kunnen steken. Concluderend kan men stellen dat het publiek toch niet zo beïnvloedbaar is als de grote economische groepen en regeringen zouden wensen en dat de dagelijkse realiteit en de vox populi sterker is dan eender welke propaganda.