Negro de M

30-12-2013 door Tom Dieusaert

» Columns

Kent u Leandro Desábato? Neen, niet Ernesto Sabato, de Argentijnse schrijver van El Túnel, maar een landgenoot van hem, ook duidelijk van Italiaanse komaf, zoals de helft van de Argentijnen overigens. Deze Leandro van Zaterdag staat in Argentinië bekend als een degelijke verdediger, net niet goed genoeg voor het nationale elftal, maar toch, een vaste waarde bij topclub Estudiantes de la Plata waarmee hij in 2009 de finale speelde van de intercontinentale beker tegen Barcelona. Desábato is in zijn land vooral bekend door een bizar incident uit 2005, toen hij na een match in São Paulo werd opgepakt door de politie en twee dagen doorbracht in een cel.

De reden? Desábato zou tijdens de wedstrijd tegen de lokale ploeg São Paulo FC zijn rechtstreekse tegenstander, aanvaller Grafite, aangesproken hebben met ‘strontneger’. Ja u leest het goed, negro de mierda.  Brazilianen en Argentijnen verstaan elkaar niet; ze spreken niet alleen een andere taal, cultureel lijken ze op een andere planeet te wonen. Wat deed de geconsterneerde Grafite? Een klacht indienen tegen racistische agressie en de Braziliaanse politie reageerde prompt: er wordt immers niet gelachen om racisme in Brazilië dat onder Lula met rasse schreden vooruitgang maakte in de emancipatie van de zwarte bevolking en de strijd tegen racisme, op papier tenminste. Desábato’s gezicht in de cel was dat van een geslagen hond die niet wist wat hij bij zijn baasje mispeuterd had. Een beetje gescheld op het voetbalveld. Hoort er toch bij?

Grafite of ‘grafiet’ in het Nederlands heet overigens niet zomaar zo, hij is zelfs voor een Braziliaan pikzwart en daarom kreeg deze Edinaldo Batista Libânio, zoals hij volledig heet, van zijn ploegmaten een bijnaam die refereert naar “potloodvulsel”. Om maar te zeggen, naar gelang van waar het komt, is de bijnaam een belediging of een blijk van sympathie.

Desábato kwam uiteindelijk vrij na een borgsom van 4000 dollar en het incident werd begraven.

Fast forward naar 2011. De Franse verdediger van Manchester United en international, Patrice Evra, dient na een match tegen Liverpool een klacht in tegen de Uruguayaan Luis Suárez, omdat die hem verbaal gemolesteerd zou hebben. Voor Evra is het geen lachertje, hij is volledig op tilt geslagen door wat Suárez hem zou hebben toegeroepen, een belediging die alle verwijzingen naar oneerbare moederlijke beroepen zou overtreffen, een volledige minachting van zijn persoon: Suárez zou hem strontneger genoemd hebben, negro de mierda.

De verontwaardiging en woede van Evra is te begrijpen. De uitdrukking maakt niet alleen een verwijzing naar …ja … maar lijkt vooral te zeggen “je bent niets waard, je hebt hier geen plaats, je bent gediskwalificeerd, gewoon door je huidskleur”. En dat uit de mond van een Zuid-Amerikaanse migrant, in een competitie als de Engelse waar de strijd tegen racisme hoog in het vaandel staat. Suárez krijgt acht speeldagen schorsing. Liverpool  en Suárez vinden de straf zwaar overdreven. Er ontstaat in de Britse media en op internetfora een geweldige controverse rondom Suárez, pro en contra Liverpool zonder dat de gewraakte belediging zelf geciteerd wordt. Immers, zowel de Britse media als de Football Association (FA) die Suárez schorst, zijn als de dood de uitdrukking (hierna afgekort als NdM) te hernemen. Uit politieke correctheid.  Om het racisme niet verder te voeden.

Men zou denken dat voetballers uit Zuid-Amerika hun lesje geleerd hebben na deze incidenten. Maar neen. Op 1 december 2013 wordt de Italiaanse (en zwarte) voetballer Balotelli door Nicolas Spolli, een Argentijnse verdediger van Catania iets in het oor gefluisterd.

Wat? Juist: “NdM”. Supermario laat zelf weinig aan de verbeelding over en herhaalt de woorden van Spolli letterlijk na de match. De Italiaanse bond vindt echter geen bewijzen op de videobeelden. “Gelukkig is er gerechtigheid in dit land”, ironiseert de zwarte parel van AC Milaan op Twitter. Spolli komt er goedkoop van af.

Het debat of er nu op een voetbalveld microfoons moeten komen naast de camera’s en of er een lijstje moet worden opgesteld met de toegelaten provocaties en beledigingen zou te ver leiden, interessanter is het te kijken waarom Argentijnen en Uruguayanen halsstarrig blijven aandringen, met hun prehistorische racistische uitvallen naar hun zwarte collega’s.

Om een en ander te begrijpen is het aangewezen een paar maanden in Buenos Aires door te brengen.  Argentijnen (of bij uitbreiding de Uruguayanen aan de andere oever van de Río de la Plata) schrikken namelijk niet terug voor straf taalgebruik, iets wat ze van hun Italiaanse voorouders geërfd hebben, dikwijls zonder zelf goed te beseffen wat ze nu eigenlijk zeggen. In een frivole maatschappij als de Argentijnse is er immers een groot verschil tussen wat men zegt en echt meent. Vandaar dat bij dikwijls onschuldige voorvallen de meest beledigende scheldwoorden in het rond vliegen (“loop naar de k.. van je moeder” is een klassieker).

De scheldwoorden zelf zijn door wijd verbruik onderhevig aan een verbale inflatie: ze krijgen steeds minder waarde. Op speelplaatsen spreken jonge scholieren elkaar aan met de uitdrukking “boludo” en “boluda” (zoiets als “debiel”) en dat is kameraadschappelijk bedoeld. “Wat een hoerenzoon ben je!” wordt dan weer gebruikt als iemand zich bewonderend uitlaat over een straffe stoot van een andere. En “de mierda” is het vaste adjectief van alles wat niet werkt, wat waardeloos is. Een trein die te laat komt is een “stronttrein”, een ongemakkelijke stoel “een strontstoel” en zo verder.  De stap naar “waardeloze zwarte” is klein en in een voetballersbrein is deze verbinding snel gemaakt.

Het woord “negro” zelf heeft ook zijn eigen connotatie in het gebied van de Río de la Plata. Men ziet er  – op een zeldzame Braziliaan – zelden een zwarte man of vrouw, dus wordt “negro” pejoratief  gebruikt voor arme migranten uit het noorden (dikwijls donkerder van haar en huidskleur dan de Europese migranten) en bijgevolg voor mensen die geen cultuur of smaak zouden hebben.

De verbale inflatie heeft ook hier toegeslagen; het gaat nu zover dat vrienden elkaar provocatief aanspreken met “negrito”. Men kan volgens een Argentijn van huidskleur witter dan een Zeeuwse mossel maar toch volledig zwart zijn, van binnen dan. Dat heet een “negro de vocación” (zwart van roeping) of een “negro de alma” (zwart van ziel).

Wie iets smakeloos doet, maakt zich schuldig aan een “negrada”.  Au fond blijf dit racistisch maar er is een semantische transformatie ondergaan. Alsof Beerschot- of Feyenoordsupporters elkaar op café zouden aanspreken met “Hey makak, hoe gaat het ermee?”

In het moeras van politieke correctheid is het moeilijk om dit te beoordelen of te veroordelen. Is het niet sociaal geaccepteerd dat een zwarte Amerikaan uit LA een andere aanspreekt met “hey my nigger”? Doet een blanke hetzelfde, riskeert hij een celstraf voor aanzetten tot rassenhaat.

Dat zijn overwegingen die Argentijnse voetballers in Europa zeker niet maken. Ze krijgen een vet contract en de al even vette managers en voetbalbonzen die hen omringen, zijn ook niet meteen de aangewezen personen om de vinger te leggen op de fijngevoeligheden van hun taalgebruik of de lokale geplogenheden en cultuur in het land van residentie. Weinige vuilgebekte Argentijnen zijn zich ervan bewust hoe ernstig racisme in Europa genomen wordt, weliswaar soms op een hypocriete manier, en dit is nog maar één blijk van de culturele kloof tussen Zuid-Amerika en Europa, ondanks de oppervlakkige gelijkenissen.

Je zal  een gemiddelde Argentijn niet snel betrappen op een uitgebreide talenkennis. Als hij drie woorden Engels spreekt gaat hij door voor een polyglot. De Argentijnen lachen er zelfs om. Een van ’s lands idolen, Carlos Tévez, wordt regelmatig geparodieerd omdat hij na vijf jaar in Engeland nog niet veel verder kwam dan “it’s an emoción, too big for me” na het winnen van de titel met Manchester United.

Carlitos Tévez is een straatvoetballer, die een harde jeugd heeft meegemaakt in de sloppenwijk Fuerte Apache. Waar Tévez vandaan komt wordt een belediging beantwoord met een klap op je gezicht. En toch, een kerel als Tévez – een absolute held in Argentinië – zal je nooit kunnen betrappen op een uitdrukking als “NdM”. Daarvoor heeft hij te veel respect en eergevoel.