Op de knieën voor ‘zij die de slang verpletterde’

Foto's: Anne Beentjes. Klik om te vergroten.

Mexicanen zijn een religieus volk. Sinds de Spanjaarden in 1521 met geweld de autochtone bevolking onderdrukten is het land katholiek. De beschermheilige en moeder van alle mensheid is volgens de Mexicanen de heilige maagd Guadalupe. Als een ware popster kun je haar beeltenis vinden op T-shirts, koffiemokken, vlaggen en bovenarmen. Ik vroeg mij af, wie is deze mythische vrouw?

Na wat research blijkt haar volledige naam Maria de Guadalupe te zijn. Maria, als in moeder van Jezus, vrouw van Josef. Opnieuw verwarring. Waarom heet ze Guadalupe? Hier heb ik nooit iets over gehoord, zelfs al is mijn Bijbelse kennis beperkt. Ik vroeg het een Mexicaanse vriendin die simpelweg antwoordde met: “Dat is haar achternaam”. Dit geloofde ik niet, dus raadpleegde ik catholic.net. Waarschijnlijk niet de meest betrouwbare bron, maar hier gaan we:

Op 9 december 1531 verscheen de heilige maagd Maria van Guadalupe aan de inheemse Juan Diego. Juan Diego was een arme, bescheiden boer die onlangs was bekeerd tot het katholieke geloof. Maria was gehuld in indiaanse kledij en sprak met hem in de oorspronkelijke taal van de Azteken, het nahuatl. Ze vroeg hem de lokale bisschop te vragen een basiliek te bouwen op die plek zodat zij de verhalen van de arme Mexicanen kon horen en hun pijn kon helen. Drie dagen volgden waarin de bisschop vroeg om een teken van Maria’s verschijning aan Juan Diego. Ze gaf hem de mooiste bloemen op een plek waar in die tijd van het jaar geen planten groeiden, ze genas de doodzieke oom van Juan Diego en liet haar beeltenis achter in zijn mantel gemaakt van cactusplanten. De bisschop was overtuigd en de basiliek werd gebouwd op precies die plek waar vroeger een Azteekse tempel stond. Maria refereerde in dit verhaal naar zichzelf als coatlaxopeuh, wat uitgesproken wordt als ‘quatlasupe’ en klinkt als het Spaanse Guadalupe (de zwarte Madonna). Het Azteekse woord coatlaxopeuh betekent ‘zij die de slang verpletterde’, wat volgens het katholieke geloof gaat over de conversie van miljoenen indiaanse volken naar het katholicisme naar aanleiding van deze gebeurtenis.

12 december, de dag waarop de bisschop besloot de basiliek te bouwen is sindsdien de belangrijkste religieuze feestdag van Mexico. Iedere jaar komen miljoenen pelgrims hun dankbaarheid tonen aan de heilige maagd bij de Basiliek van Guadalupe, die nu wordt omsloten door Mexico-Stad. Van heinde en verre komen ze, zelfs per fiets of te voet, en de echte diehards leggen de laatste kilometers nederig af op hun knieën.

Dit moest ik zien, dus vertrok ik op 12 december met mijn camera richting de Basiliek. Met de metro, dat dan weer wel. Ik zag vooral veel jonge mensen in matchende Guadalupe T-shirts, families die al dagen voor de kerk lagen te kamperen, rijen voor een zegening met wierook en vooral veel Guadalupe merchandise dat overal verkocht werd. Verbazingwekkend was de bijeenkomst van verscheidene oorspronkelijke culturen op het plein voor de Basiliek met trommels en traditionele dans. De verentooien hupsten naast puffende Mexicanen die rondsleepten met enorme beelden van Guadalupe.

Voor een nuchtere Hollander als ik is het vreemd om te zien dat de, in mijn ogen, onderdrukking van een prachtige diversiteit aan traditionele culturen wordt gevierd in één groot gemeenschappelijk festijn georganiseerd door de katholieke kerk. In Mexico zet vrijwel niemand hier echter zijn vraagtekens bij. Klinkt als een slimme tactiek van de kerk: verzin een verhaal over een heilige maagd met indiaanse kenmerken en een inheemse uitverkorene en alle kritiek op dit verhaal kan onder racisme geschaard worden.

Een collega vertelde mij dat ze zich altijd trots voelt als ze de beeltenis van de heilige maagd Maria ziet in kerken in het buitenland, want uiteindelijk is zij Mexicaans. Ik zei tegen deze collega dat Maria voor mij uit Israël komt. Uit Nazareth om precies te zijn. Maar de katholieke kerk zal in ieder land wel een andere marketingtechniek toegepast hebben om zieltjes te winnen. In Mexico zijn ze zeer succesvol geweest. Op de knieën, allen!

Fotograaf Anne Beentjes woont sinds 2016 in Mexico-Stad.