Oprecht sociaal activisme van een Argentijnse Paus en een Noord-Amerikaans-Mexicaans meisje

01-10-2015 door Lisa Couderé

» Achtergrond » Columns » conSentido (zin) » Diáspora » Film en Televisie » Nieuws

Paus Franciscus doet menige harten sneller slaan. Zo ook afgelopen week bij migrantenorganisaties tijdens zijn bezoek aan de Verenigde Staten. Te midden van een moeilijk en gepolariseerd debat rond migratie in Europa en de VS bracht zijn bezoek een mooi verhaal voort, dat het migratieplaatje in menselijk perspectief plaatst.

Terwijl in Europa Hongaars minister-president Victor Orban en in de VS republikeins presidentskandidaat Donald Trump muren opwerpen, pleit Paus Franciscus om de gemarginaliseerden te “ontmoeten”. Ja je moet het hem nageven: De Argentijnse Paus zet alles op alles om van de wereld een rechtvaardige plek te maken; of toch één waar we liever zijn voor elkaar. En dat is belangrijker dan het op het eerste zicht lijkt. The International New York Times schreef dat de Paus tijdens zijn bezoek “a virtual patron saint of suffering migrants” was. Dat was waar, maar niet zonder lokale handlangers. Ziehier het heldenverhaal van Sofia Cruz.

Internationale media prijzen de Paus alom om zijn morele rol op het wereldtheater. Mijn nieuwe heldin is Sofia Cruz. Een vijfjarig meisje geboren in de VS en dochter van immigranten uit Oaxaca, Mexico, wonende in de Verenigde Staten. De Paus en Sofia Cruz presenteren ons hand in hand één van de meest dringende thema’s van vandaag, en altijd, voor ons allemaal.

Run Sofia, run Sofia Cruz

Eén van de redenen dat de Paus bij katholieken en niet-katholieken op een goed blaadje staat, is zijn omgang met de medemens. John Van Daele schrijft in MO*: “De bescheiden manier waarop hij zich gedraagt, en het gemak waarmee hij met kwetsbare mensen omgaat, versterken zijn impact.” Volgens Time komen de opvattingen van de Latijns-Amerikaanse Paus en zijn leven voort uit de ontwikkelingswereld. En zo was er tijdens zijn bezoek aan Washington de ontmoeting tussen de Paus en de kleine Sofia Cruz -kwetsbaar maar niet zwak- van wie de ouders uit die ontwikkelingswereld vertrokken op zoek naar een beter leven. Sofia Cruz loopt dapper voorbij de veiligheidsagenten met als doel Paus Fraciscus een brief en een boodschap over te brengen.

Run Sofia, run Sofia Cruz. De inzet hier is die van de migrant; lopen tot je aankomt in een beter leven. De symboliek van een klein meisje dat bewust voor iets gaat, run, run, heeft zijn effect niet gemist. De video waarin Sofia Cruz in Washington op de Paus afloopt, tegen wordt gehouden en door de Paus bij hem wordt geroepen, ging internationale nieuwskanalen en de sociale media rond.

Opinieschrijfster, migratiewetenschapster, migrantenstem

Sofia Cruz is net een opinieschrijfster van een belangrijke krant of een migratiewetenschapster. Zoals Rutger Bregman van De Correspondent vertelt in een interview over de Europese migratie-”crisis” -immigranten dragen bij aan het land dat hen opvangt- wijst Sofia ons er op dat de Latijns-Amerikaanse werkkrachten de VS doen draaien.

“I believe I have the right to live with my parents. I have the right to be happy. My dad works very hard in a factory galvanizing pieces of metal. All immigrants just like my dad feed this country. They deserve to live with dignity. They deserve to live with respect.”

Net als de film A day without mexicans van Jorge Ramos op tragikomische wijze aantoont: Alle Latijns-Amerikaanse migranten buitengooien is misschien niet het beste idee; tenzij je voedselschaarste en totale chaos wil. “Please come back”, smeken de Noord-Amerikanen in de film die zonder obers, landarbeiders, sportmannen, iconische televisiesterren, metsers, onderwijzers en huishouders achterblijven. De regisseur Jorge Ramos stelt het in een artikel gericht aan Trump nog eens duidelijk voor: Het zijn de Latijns-Amerikanen die Trump zo haat, en volgens hem drugsdealers, delinquenten, en verkrachters zijn, die Trump’s hotels bouwden, er werken en voor eten op zijn bord zorgen. 

Zelfs al stond achter de actie van Sofia Cruz een immigratie-rechten groep, de oprechtheid van een vijfjarig meisje -en hiermee bedoel ik niet gewoon dat ze schattig is- brengt ons terug naar het menselijke verhaal dat migratie is. Het is niet voor niets dat migratieliteratuur zo wijdverspreid is. Terwijl sommigen zich zorgen maken om het verliezen van cultuur (is cultuur net als mensen dan niet in beweging?), gaat het om de dromen, doelen en emoties van mensen, en hun liefde voor hun families.

“I want to tell you that my heart is sad,” 

“I believe I have the right to live with my parents, I have the right to be happy” 

David Marsh wijst ons in een opiniestuk in The Guardian ook al op het feit dat het woord migrant ondertussen een woord is geworden dat mensen die lijden een stem ontneemt. Sofia Cruz eist deze stem op aan de hand van een pakt met Paus Franciscus, bezegeld in een omhelzing.

Sofia Cruz is mijn nieuwe heldin, een kleine reus, om haar durf door hekken te dringen, beveiligingsagenten te trotseren, en zo in opstand te komen. Net als Pipi Langkous, mijn andere heldin, zet ze volwassenen en wereldleiders zonder moed of hart op hun plaats.

Er zijn de afgelopen jaren vele woordspelingen op de Arabische lente geweest, van andere lentes tot een herfst die overgaat in winter. Van mijn kant: de winter staat voor de deur en een beetje meer gezonde opstandigheid tegen bekrompen politici en onrechtvaardigheid zou een koude wind misschien wel in een frisse kunnen veranderen. Time heeft het over hoe de softpower van de Paus niet opgewassen is tegen alle wereldproblemen. Maar die “lieve wereld” van de Paus kan, daar ben ik zeker van, veel openheid creëren. Van diplomatieke herenigingen, zoals we tussen Cuba en de Verenigde Staten zagen, tot menselijke ontmoetingen.

Sofia Cruz doet iets wat niet mag omdat ze ergens in gelooft; en ze doet het zonder hierbij mensen kwaad te doen of aanstellerig in de aandacht te willen staan. In haar traditionele huipil met geborduurde bloemen weerspiegelt ze voor mij een hernieuwde flowerpower die loopt voor een rechtvaardigere wereld, en voor identiteit. Een eigen identiteit die we allemaal nodig hebben om in het leven te staan en te vechten voor daar waar we recht op hebben.

We moeten verder gaan dan markers als “vluchteling”, “immigrant”, “gelukszoeker” of “illegaal”. Sofia toont hoe ze een persoon is met een geschiedenis, een verhaal en het recht op een toekomst. Waarom was ik tijdens mijn werkperiode in Ecuador een expat? En wat is mijn Ecuadoraanse vriend? Een toerist die een visum probeert te verkrijgen en geweigerd wordt uit anti-immigratiegevoelens en angst voor illegale indringers? Ik vind het woord liefdesreiziger mooier.

Bekijk in de video ook de omhelzing tussen vader en dochter, en de tranen van het meisje. Niet om aan te zetten tot overdreven sentimentalisme en voyeurisme. Maar omdat Sofia Cruz weet waar ze het over heeft. Sofia Cruz is niet alleen een overtuigend opinieschrijfster, ze is ook ervaringsdeskundige. Haar oproep is ontstaan uit haar vijf jaar levenservaring. En de vele passen die haar ouders namen om aan te komen in het leven waar ze zich nu bevinden.

Sofia Cruz brengt sociaal activisme naar een ander oprecht niveau. Dappere Sofia Cruz, voorvechtster van doorzetters, levensverbeteraars, overlevers, wandelaars.

Harcore softpower

We mogen in het migratiedebat vooral niet bang zijn de dingen oprecht en eenvoudigweg voor te stellen zoals ze zijn, uit angst emotioneel of soft te lijken. Ik vind de softpower van de Paus eerder hardcore. Owen Jones pleit in The Guardian voor deze menselijkheid: “If we want to help them, we need to change public attitudes by humanising refugees.”  We worden door puur toeval zomaar ergens op deze wereld neergeploft. Heeft ieder van ons dan niet het recht om op zoek te gaan naar een beter leven? Zouden ook conservatieve migratiecritici vechten niet beter moeten vinden dan berusting?

“I would like to ask you to speak with the president and the Congress in legalizing my parents because every day I am scared that one day they will take them away from me.”

“All immigrants just like my dad help feed this country. They deserve to live with dignity. They deserve to live with respect. They deserve an immigration reform.”

Sofia Cruz overhandigde de Paus een t-shirt met het opschrift “Pope: rescue DAPA, so the legalization would be your blessing.” Het gaat over het programma Deferred Action for Parents of Americans dat de ouders van in de VS geboren kinderen, en die al vijf jaar in de VS wonen, wil behoeden voor deportatie. DAPA is momenteel geblokkeerd door 26 staten.

Immigratie is een belangrijk thema in de aankomende presidentsverkiezingen in de VS. Republikeins presidentskandidaat Trump, die een lelijke anti-immigratie retoriek hanteert en nu ook al belooft de Syrische vluchtelingen buiten te gooien, op kop. Maar wacht, daar is Paus Franciscus, als eerste Latijns-Amerikaanse Paus een vriend en medestander van de Latijns-Amerikaanse immigranten in de VS.

Na het pact van de omhelzing met een migrantendochter spreekt de Paus, als zoon van Italiaanse immigranten in Argentinië, het Congres toe: Listen very carefully, conservatieve Republikeinen. Listen very carefully, Donald Trump, afstammeling van een Duitse grootvader. Terwijl de Mexicanen Trump letterlijk ik het gezicht slaan, met piñatas die ze van de republikeinse presidentskandidaat maakten, en een filmmaker zijn verbeelding gebruikt om Noord-Amerikanen te confronteren met hun hypocrisie, slaat de Paus terug met een eenvoudige observatie: “As a son of an immigrant family, I am happy to be a guest in this country, which was largely built by such families.”

In deze parabel is Paus Franciscus morele kracht, Sofia Cruz menselijke sterkte en doorzettingsvermogen. Donald Trump, onze onverdraagzaamheid. Als superhelden zetten de Paus en een vijfjarig meisje samen met een leger van migrantenorganisaties, sympathisanten en latino’s in de VS Trump en zijn bekrompen aanhangers op hun plaats.

Europeanen emigreerden enkele jaren terug naar Latijns-Amerika om aan de economische crisis te ontsnappen. Latijns-Amerikanen ontvluchtten afgelopen decennia armoede en geweld richting Europa en Noord-Amerika. Spanjaarden trokken naar Latijns-Amerika om aan de dictatuur van Franco te ontsnappen. Italianen gingen in Argentinië op zoek naar een betere economische situatie. Syriërs trokken eind achttiende eeuw naar Brazilië omwille van bevolkingsdruk en sociaal-economische problemen. Engelsen en Nederlanders emigreerden naar het verre westen. Spanjaarden en Portugezen gingen op zoek naar goud in het nieuwe continent. Zelfs de “oorspronkelijke bewoners” van het Amerikaanse continent waren immigranten avant la lettre die de Beringstraat overstaken. En dan heb ik het nog maar over een klein deel van de wereld. We zijn allemaal steeds in beweging; gelukkig maar, want stilstand brengt ons nergens. Dans, loop, wandel, creëer, leer kennen en zo begrijpen, zoek magie op, en eis je recht op om een beter leven voor jezelf en geliefden op te bouwen.

Bloemenkleedje en empathie uit de kast

Run Sofia, run Sofia Cruz. Net als wij als kinderen vol enthousiasme wedstrijden liepen om per afgelegde kilometer geld in te zamelen voor een goed doel. Of je nu politiek leider bent of een willekeurig persoon die aan het werk is achter zijn computer en niet goed weet wat te doen met de vele vluchtelingenverhalen: soms hebben we kleine helden nodig om terug te geloven in het belang van positieve actie. Paus Franciscus is in dit verhaal een morele wereldleider die alledaagse vechters een stem geeft en ons hand in hand met Sofia Cruz naar de weg van oprecht sociaal activisme leidt.

Ik hou dus graag nog even sterk vast aan het beeld van een klein lopend meisje om bewust en enthousiast voor iets te vechten. Zo kan ik iedere keer dat ik moed nodig heb voor een lievere wereld de video van Sofia Cruz opnieuw bekijken; met een bloemenkleedje aan dat niet opgeborgen moet worden omdat de zomer toevallig overgaat in herfst, net als onze empathie.