Politiegeweld in Braziliaanse favela’s: who’s next?

22-12-2015 door Isaura Carrilho

» Achtergrond » Columns » Wetenschap

Zeven maanden geleden werd een tienjarig jongetje genaamd Eduardo de Jesus doodgeschoten door een politieagent, vlak voor zijn deur in een van de grootste favela’s in Brazilië, Complexo de Alemeo. Dit is een van de vele voorbeelden van hoe de strijd om het geweldsmonopolie in arme wijken van Latijns-Amerikaanse steden vele onschuldige slachtoffers eist. De politieagent in kwestie is recentelijk vrijgesproken vanwege zelfverdediging. Dit terwijl er volgens getuigen geen sprake was van het uitwisselen van schoten. De vraag is niet wanneer het volgende onschuldige slachtoffer valt, maar wíe dat zal zijn…

Al sinds het koloniale tijdperk is er in Brazilië sprake van een hiërarchische samenleving waarbij de economische en politieke elite de dienst uit maken. Dit kan tot het gevolg hebben dat er een afstandelijke houding van de staat ontstaat naar bepaalde groepen in de samenleving die niet beschikken over veel economische of politieke middelen. De bewoners van de favela’s worden vaak niet bereikt door het overheidsbeleid en dit beleid heeft het gevolg dat er ruimte is voor het ontstaan van gewapende groeperingen in een omgeving waarbij armoede en overleven centraal staan.

Deze gewapende groepen vechten dagelijks voor de uitbreiding van hun geweldsmonopolie in hun omgeving en zorgen er indirect ook voor dat de totstandkoming van politieke en sociale instituties wordt belemmerd. De afstand tussen bevolking en staat groeit doordat de hoop op bescherming niet meer bij de overheid ligt. In Brazilië is de politie verantwoordelijk voor tweeduizend doden per jaar en of dit gaat verminderen is nog maar de vraag. Hoewel de huidige president Dilma Roussef links van aard is, worden er in de verschillende bestuurslagen steeds meer wetgevers verkozen die behoren tot conservatief rechts en aangeduid worden als de Bullet Caucus. Het doel is om steeds meer beleid te implementeren om het geweld van gewapende groepen tegen te gaan en men jonger en langer in de gevangenissen te houden. De angst van vele mensenrechtenactivisten, dat deze wetgevers politie-agenten zullen beschermen tegen de beschuldiging van buitengerechtelijke executies, blijkt helaas met deze casus terecht te zijn.     

De moeder van Eduardo kreeg de belofte dat de dader bestraft zou worden door de autoriteiten en toch werd de kant van de politie gekozen. De dood van Eduardo de Jesus is daarmee een van de vele voorbeelden van dagelijkse angsten voor gezinnen die in favela’s of andere Latijns-Amerikaanse staten wonen waar gestreden wordt voor het uitbreiden van het monopolie op geweld. Het geeft aan dat hoewel de overheid met rechtvaardige bedoelingen de strijd aangaat om de veiligheid van de burgers te beschermen, de burgers niet gegarandeerd zijn van bescherming tegen autoriteiten. Het beleid van de rechtse wetgevers zou niet alleen moeten duiden op het tegengaan van geweld maar ook het tegengaan van buitengerechtelijk geweld dat anders de legitimiteit van de staat ondermijnt. De legitimiteit waar de staat nu juist om strijdt.

Classroom bloggers

In the series ‘classroom bloggers’, several students of conSentido’s political correspondent Fransje Molenaar discuss Latin American current events as they relate to issues of state sovereignty and effective governance. These blogs form part of the course ‘Latin American state failure’ (IR – Leiden University), which discusses the relationship between the Latin American state, violence, and repression.

Literatuur:

Davis, D. E. (2010). Irregular armed forces, shifting patterns of commitment, and fragmented sovereignty in the developing world. Theory and Society, 39(3), 397–413.

Slater, Dan, and Diana Kim. 2015. “Standoffish States: Nonliterate Leviathans in Southeast Asia.” TRaNS: Trans -Regional and -National Studies of Southeast Asia 3(1): 25–44