‘Raising Resistance’: sojaproductie, opstandige boeren en de situatie in Paraguay

Hoewel de afgelopen jaren meer aandacht is gekomen voor de schaduwzijde van de mondiaal oprukkende soja-industrie, blijft het onderwerp vaak onderbelicht. Een relatief onbekend land als Paraguay als setting voor deze problematiek maakt de documentaire Raising Resistance (Bettina Borgfeld, David Bernet, 2011) de moeite waard voor wie hierover meer weten wil. Dit geldt zeker in het licht van recente ontwikkelingen waarbij president Fernando Lugo na uit de hand gelopen opstanden van landloze boeren eind juni 2012 werd afgezet door de Paraguyaanse senaat. Na een dictatuur van vijfendertig jaar gevolgd door nog eens ruim vijftien jaar van conservatieve regeringen, verraste de linkse voormalige bisschop Fernando Lugo vriend en vijand door de presidentsverkiezingen van Paraguay in 2008 te winnen met zijn linkse partij de Patriottische Alliantie voor Verandering (Alianza Patriótica por el Cambio). Maar nog voor het einde van zijn eerste termijn werd hij dus afgezet en vervangen door voormalig vicepresident Federico Franco. De ongeregeldheden die tot deze coup hebben geleid, vonden plaats op een bezet stuk land in bezet van een lid van de Coloradopartij, de partij die ruim een halve eeuw de macht in handen had voordat Lugo aantrad. Landloze boeren bezetten het stuk land totdat ze op gewelddadige wijze door politie ontruimd werden. 17 personen – zowel boeren als leden van de politie – vonden bij de ontruiming de dood.

Terug naar de documentaire. Bovenstaande context toont aan dat de gebeurtenissen die in de film plaatsvinden, urgenter zijn dan ooit. De groeiende sojaproductie is een onderwerp waarin verschillende problematische facetten van Latijns-Amerika samenlevingen elkaar vinden. Er is de milieugerelateerde problematiek: het verdwijnen van vele hectares aan oerwoud en het uitsterven van plant- en diersoorten. De sociale ongelijkheid wordt door de sojaproductie uitvergroot en ook de moeilijkheden die regeringsleiders hebben om grootgrondbezitters en andere traditionele machthebbers de baas te zijn, komen hier naar voren. En dat is alleen als de regelingsleiders niet zélf tot de grootgrondbezitters behoren. Ten slotte zijn de onderdrukte sentimenten van een klein land zoals Paraguay tegenover een gigant als Brazilië kenmerkend voor de regio, en in het verlengde daarvan ligt het neokoloniale karakter van de soja-industrie: de soja wordt bijna uitsluitend gebruikt voor het voeden van kippen en vee in geïndustrialiseerde landen.

Braziliaanse landbouwbedrijven of rijke boeren kopen hectares land op in regio’s vlak over de grens, met een in hun ogen redelijk doel: in hun bestaan voorzien en ondertussen bijdragen aan de groeiende voedselbehoefte van het steeds groeiende aantal bewoners van de aarde. De landeigenaren willen dit zo efficiënt mogelijk doen: zonder last van onkruid of wilde dieren, en zonder last van arme lokale boeren die de boel in de war schoppen. Om het land gereed te maken voor het op grote schaal verbouwen van soja, zetten de grootgrondbezitters zeer agressieve herbiciden en pesticiden in. Hier is geen plant tegen bestand, behalve genetisch gemodificeerde soja, specifiek ontworpen voor dit doeleinde. In de weidse omgeving ondervinden mensen hier hinder van: hun eigen – kleinschalige – oogst mislukt, hun water raakt vervuild en hun eten raakt op, zo vertelt een lokale campesina (boerin). Een buurjongetje is blind geworden van het gif in een naburig beekje.

De documentaire is sober opgezet, zonder veel stilistische aankleding. De sferische landschappen van de Paraguyaanse binnenlanden spreken voor zich. In de eerste veertig minuten worden kalm de verschillende kanten van het verhaal belicht. De campesinos voelen zich – terecht – onderdrukt en strijden voor een minimaal bestaan, met enige ruimte om hun eigen voedsel te verbouwen, zoals ze al generaties lang doen. Ze willen hun beroep uit kunnen oefenen en in gezondheid kunnen leven. Als gedurende dit proces de groeiende sociale ongelijkheid in Paraguay kan worden aangekaart, is het mooi meegenomen. De grondbezitters verdedigen hun belangen die zoals gezegd, op zichzelf niet altijd slecht bedoelde zijn. Het is jammer dat er geen enkele vorm van dialoog is, geen millimeter toenadering van een van de partijen. De grote afwezigheid van autoriteiten in dit deel van de film, wordt later maar nauwelijks goedgemaakt door een kort optreden van de inmiddels afgezette president Lugo. Dit is natuurlijk zeer tekenend voor de werkelijke situatie in het land. Na de uiteenzetting van de twee tegengestelde belangen volgt de documentaire de strijd van de campesinos tegen de grootgrondbezitters, door hun land te bezetten en aandacht van de autoriteiten te eisen. (Dan nog zittend) president Lugo is daarbij de enige die beide kanten durft te benadrukken. De kosten op sociaal en milieutechnisch vlak zijn vaak te hoog en er is te weinig steun voor de slachtoffers. Tegelijkertijd erkent Lugo de economische voordelen van de sojaproductie voor het land. In de praktijk is het helaas dat laatste belang dat voorrang krijgt en zijn de beloofde landhervormingen in Paraguay niet of nauwelijks van de grond gekomen.

Feitelijk vertelt de film niet heel veel nieuws voor wie bekend is met de thematiek en problematiek rond de soja-industrie, maar voor de grote meerderheid die dat niet is, biedt Raising Resistance een urgente inkijk in een globaal probleem waar ook wij mee te maken hebben. De meest recente ontwikkelingen in Paraguay tonen aan hoeveel invloed deze hebben en hoe weinig aandacht daar in de West-Europese media voor is.

Donderdag 19 juli wordt Raising Resistance vertoond in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. De film begint om 22:00 en de toegang is gratis. Kijk op de website voor meer informatie.