Reportero (Bernardo Ruiz, 2012): hoge prijs voor onafhankelijk pers in Mexico

Sommige documentaires ontlenen hun bestaansrecht direct aan het verhaal dat ze vertellen. Reportero is er zo een, door een dringend pleidooi voor persvrijheid te houden en te tonen dat dit op sommige plekken alles behalve vanzelfsprekend is. Regisseur Bernardo Ruiz vertelt het verhaal van het Noord-Mexicaanse weekblad Zeta, dat sinds 1980 bestaat en regionale misdaad, misstanden uit de lokale politiek en de onwaarschijnlijk grote narco-invloed aan de kaak stelt. Helaas niet zonder gevolgen voor het dappere team van medewerkers.

Reportero beschrijft de opgang van het weekblad, in het leven geroepen in een tijd waarin Mexico überhaupt geen onafhankelijke pers kende, laat staan kritische onderzoeksjournalistiek. In 1980 was de sinds jaar en dag regerende PRI-partij nog aan de macht, die pers en media controleerde en zelfs de nationale drukkerij in handen had, zo vertellen verschillende medewerkers van het blad. Op dat moment besloot journalist Jesús Blancornelas Zeta in het leven te roepen. Het tijdschrift schreef over de groeiende criminaliteit in de regio, corrupte politici en de oprukkende drugshandel, onderwerpen waar veel leesbehoefte aan bleek; het blad werd binnen de kortste keren zeer populair onder de regionale bevolking.

De makers lieten het blad drukken vlak over de grens in de Verenigde Staten om volledige vrijheid te kunnen garanderen, vertelt huidig hoofdredactrice Adela Navarro. Zij is een van de personages uit de film, naast de belangrijkste – Sergio Haro, al sinds 1987 verslaggever voor Zeta. Buiten alle ’talking heads’, waar de film voornamelijk uit bestaat, zien we Haro ook op pad, gewapend met blocnote en fototoestel. Naast de vele tegen sensatie aanzittende stukken over moord, corruptie en drugs, probeert hij meer nadruk te leggen op sociale kant van de verhalen. Hij interviewt jongetjes die hebben moeten vluchten uit hun dorp en mannen en vrouwen die op een enorme vuilnisbelt een bestaan bij elkaar proberen te scharrelen. Deze delen zijn – met indrukwekkende close-ups van de poserende onderwerpen van zijn verhalen – zeker visueel het interessantst van de film.

Verschillende keren klinkt droevige muziek; wanneer verteld wordt over een van de verslaggevers die hun leven moesten geven voor het blad, het ene geval nog schrijnender dan het andere. Bijvoorbeeld Hector ‘el gato’ Felix, die komische, haarscherpe kritieken schreef over corrupte politici, waaronder ene Jorge Hank, een verwend rijkeluiszoontje met twijfelachtige connecties. Felix werd op klaarlichte dag vermoord, midden op straat, door – naar later bleek – medewerkers van Hank. De moord werd nooit verder onderzocht en Jorge Hank werd ruim tien jaar later gewoon burgemeester van Tijuana. Oprichter Blancornales overleefde wonderwel een aanslag op zijn leven maar leefde zijn verdere leven in bijzijn van twintig man beveiliging en kon zelfs de begrafenis van een van de later vermoorde redacteuren niet in persoon bijwonen.

Het verhaal van deze film is er een dat verteld móet worden. Reportero heeft het onderwerp goed aangepakt, maar vertelt het verhaal wel wat eenduidig. Voor twijfels over zowel inhoud van het blad alsook de prijs die betaald wordt om het blad te maken, is nauwelijks ruimte. Sergio Haro stipt beide kort aan in de meer persoonlijke delen over hemzelf, maar daar blijft het bij. Hij probeert al tijden een socialer gezicht aan de verhalen te geven, en dat de hoofdredactie vaak beslist dat toch de sensationelere verhalen voorrang krijgen wordt afgedaan als nu eenmaal bijkomstige redactiediscussies. Het dubbele gevoel dat Adela Navarro uit – het blad wordt vaak gedwongen toe te geven aan de sensatiezucht van de lezers doordat bloederige of onthullende covers nu eenmaal het beste verkopen – kan een zeer interessante discussie opwerpen, maar blijft helaas bij één zin in de hele film. Hier had meer over uitgeweid mogen worden.

Zeta creëerde persvrijheid waar die niet bestond en wist door eigen overtuigingskracht te overleven. De prijs die daarvoor betaald moet worden, is een (volgens sommige te) hoge, maar zoals Haro stelt: ‘wegkijken is medeplichtig zijn’ dus niets doen is geen optie. Het minste wat wij kunnen doen, is Reportero zien.

Reportero wordt vertoond tijdens het Movies that Matter Film Festival (21-27 maart 2013) in Den Haag.