Retrato de un comportamiento animal: dierlijke strapatsen in Uruguayaanse roadmovie

In het kader van het speciale programma ¡Hola Uruguay! dat tijdens het World Cinema Festival in Amsterdam een prominente plek inneemt, wordt Retrato de un comportamiento animal op woensdag 20, donderdag 21 en vrijdag 22 augustus vertoond in Rialto, Amsterdam. 

Het gaat goed met de Uruguayaanse cinema en dat is bij liefhebbers van over de hele wereld niet onopgemerkt gebleven. Filmmakers uit het kleine land in het diepste zuiden van Latijns-Amerika reizen de wereld over om op festivals hun producties te vertonen. De regisseurs lijken stuk voor stuk jong, charmant en bescheiden.

Florencia Colucci en Gonzalo Lugo zijn goede voorbeelden van deze stroming Uruguayaanse filmmakers – de eerste echte stroming filmmakers die het land überhaupt kent. Samen maakten zij de vrolijke road movie ‘Retrato de un comportamiento animal’ (‘portret van dierlijk gedrag’), waarin de ingetogen maar vastberaden marinebioloog Matto met de auto van zijn baas op weg is naar Brazilië, wanneer zijn weg kruist met die van de openhartige en charmante Martina. Zij, gestopt met haar studie architectuur en haar baantje, zou misschien liever journalist of socioloog zijn, maar is nu vooral avonturier. Het regisseurskoppel nam beide hoofdrollen op zich, schreef het geestige scenario en deed de productie. Een bewijs van een filmindustrie waarin creatief wordt omgegaan met lage budgetten en bescheiden middelen.

Wie het verhaal niet kent denk aanvankelijk dat de twee hoofdpersonen door Uruguay reizen, maar dan zien de landschappen er hoe langer hoe exotischer uit, totdat het besef doordringt dat dit nooit Uruguay kan zijn: veel te groen, warm en tropisch. Een scherp oog herkent het Braziliaanse Florianópolis aan de prachtige binnenmeren waarin ze zwemmen, aan de groene bergen op de achtergrond en later ook aan een kaart die in de auto wordt uitvouwen om de route op te bekijken. Een bijzondere keuze om de film in Brazilië te laten spelen, aangezien de kijker op deze manier niets van Uruguay te zien krijgt. Wel toont het regisseursstel in de film aan hoe comfortabel de twee jonge hoofdpersonen in de wereld staan. In dit geval is de wereld dan ook het paradijselijke eiland Florianópolis, een veilige bestemming, mooi, rustig en gemoedelijk. Maar toch, de omgeving is vrij van narigheid, een vrouw kan alleen liften en man en vrouw zijn compleet gelijkwaardig. Sterker nog, de vrouw is zelfverzekerder en de man wat aan de schuchtere kant.

Dit laatste niet verrassend, aangezien Uruguay na de bloedige dictatuur van de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw lang met een problematisch beeld van mannelijkheid heeft gekampt. De harde macho heeft afgedaan, maar een te softe vent is ook geen optie. Daarom zie je in Uruguayaanse films van de afgelopen jaren vaak introverte mannen, die zich niet precies raad weten met zichzelf. De vrouwen zijn uitbundiger, zij kunnen iets los maken bij de man om hem met zichzelf te confronteren. Ook is zij zorgelozer, torst niet zozeer het verleden mee. De frisse kleuren en mooie beelden van zowel de omgeving als de knappe Martina in telkens weer een ander fleurig zomerjurkje, dragen bij aan het optimistische karakter van de film.

Waar de twee elkaar aanvankelijk vooral in de weg zitten, bloeit na korte tijd de onvermijdelijke romance. Maar ondanks de immer blauwe lucht en tropische temperaturen komt er ook wat diepzinnigers aan bod in de vorm van principiële discussies die het kersverse paar met elkaar voert. Beladen met vragen over schuld en geweten, verraden deze gesprekken het laatste restje verleden dat de twee meedragen. “Zou iemand gestraft moeten worden die tijdens het slaapwandelen een ander vermoordt? Zou je in nazi-Duitsland, als bakker, twee croissants verkopen wanneer Hitler je bakkerij binnenliep en die bestelde?”

Matto idealiseert de dieren die hij onderzoekt, waarmee vooral de gebreken van de mens worden blootgelegd. De struisvogel, otter, octopus, aap; allen belichamen zij voor Matto de onschuld van de natuur, tegenover de schuldige mens. Hij is streng voor zichzelf, is vegetariër, gebruikt geen drugs en wil zich zo ‘goed’ mogelijk gedragen. Maar gaandeweg toont het verhaal dat ook de dieren kampen met slechte eigenschappen; dat bezittingsdrang, jaloezie en geweld ook dierlijk zijn. En zo blijkt in deze fijne roadmovie maar weer dat de vergelijking twee kanten op werkt: zwijnen kussen elkaar net als mensen op de mond maar mensen kunnen ook aardig wat dierlijke trekjes vertonen.