Smeltkroes Brazilië: vlotte beschrijvingen van onbekende Braziliaanse bevolkingsgroepen

Voor een buitenstaander lijkt Brazilië een smeltkroes van culturen. Maar klopt dat? Leven de bevolkingsgroepen mét of juist naast elkaar? En hoe gaan ze om met hun geschiedenis? Schrijfster Mary-Ann Sandifort, die samen met haar man in Brazilië woont, ging in de staat Espírito Santo op zoek naar deze culturen of wat er van over is.

In september verscheen bij uitgeverij Noordboek het boek Smeltkroes Brazilië van Mary-Ann Sandifort (1962). Het vertelt de ervaringen van Sandifort bij verschillende bevolkingsgroepen in de centrale Braziliaanse staat Espírito Santo. Ze spreekt met inheemse Brazilianen, afstammelingen van Angolaanse slaven, nazaten van Zeeuwen, Pommeranen en San Marinezen. Stuk voor stuk kwamen ze naar Brazilië als arbeidskrachten op het einde van de slavernij. Haar ervaringen zijn zo uit het leven gegrepen dat je er niet bij stilstaat dat deze mensen hun gemeenschappen van nul hebben moeten opbouwen.

Het is duidelijk dat Sandifort op een ‘rugzak van ervaringen’ leunt, ze is verschillende keren in het buitenland gaan wonen voor het werk van haar echtgenoot en kreeg daardoor een unieke kans voor haar onderzoek.

Het leitmotiv van dit boek is Sandifort die op bezoek gaat bij verschillende bevolkingsgroepen, met hen dagdagelijkse activiteiten doet en zo leert over hun migratiegeschiedenis. Ze verwerkt dit in een mooi boek over Brazilië, dat eigenlijk alles in zicht heeft om een goede algemene indruk te krijgen van het land in het algemeen en de migratie ernaartoe in het bijzonder. Het is zeer correct geschreven en Sandifort legt de nadruk op de belangrijkste elementen in haar onderzoek zonder in herhaling te vallen. De verhalen van de verschillende bevolkingsgroepen overlappen niet en vormen zo een mooie mozaïek.

Er zitten heel veel interessante anekdotes in over de gebruiken van de bevolkingsgroepen, je zou haar bijna een antropoloog kunnen noemen. Maar ze is wel goed voorbereid, belezen over het thema en met ruime ervaring uitgerust.

Om het allemaal wat wetenschappelijker te maken zit ze voornamelijk in het beschrijvende onderzoek. Ze werkt haar noties voortdurend bij om op die manier een zo waarheidsgetrouwe weergave mogelijk te geven van haar ervaringen.

Maniok

De bevolkingsgroepen die ze bezoekt leven veelal in gemeenschappen om op die manier erfenissen te bewaren en stadsvlucht tegen te gaan. Je hoort ze vaak zeggen dat ze de band met hun kinderen zijn verloren omwille van verstedelijking. De achterblijvers doen er vaak alles aan om hun cultuur te laten overleven.

Sommige gemeenschappen hebben meer kapitaal dan anderen, zo zijn de Pommeranen – van oorsprong arme boeren uit het grensgebied tussen Duitsland en Polen – relatief succesvol omdat zij geavanceerde landbouwtechnieken gebruiken. Vele Europese afstammelingen hebben bovendien nog altijd Europese paspoorten. Sommige San Marinezen dachten dat ze Italiaans waren omdat ze in de veronderstelling waren dat San Marino een provincie van Italië was.

Zo zijn er meer sprekende anekdotes. Blijkbaar hebben de Angolezen de basisvoeding van de andere migrantengroepen uitgevonden: ze leerden de anderen bijvoorbeeld welke maniok gezond is en welke giftig. De basisvoeding in de geïsoleerde gemeenschappen is gebaseerd op wat de slaven verbouwden vóór de massa-immigratie in Brazilië.

Sandifort heeft een goede pen, ze schrijft korte zinnen die prettig lezen. Ze doet ergens denken aan de Neerpeltse schrijfster Lieve Joris, ze hebben zeker wat van elkaar weg. Het boek geeft een goede duiding van wat bij andere boeken soms te theoretisch en specifiek is. Toch blijft Smeltkroes Brazilië wat aan de oppervlakte van een zeer uitgebreide materie. Het is een vlot en aangenaam geschreven boek, een correct reisverhaal over Brazilië, maar het schiet te kort als werkstuk van de Braziliaanse bevolkingsgroepen.