Uma História de Amor e Fúria: alternatieve geschiedenis van zes eeuwen Brazilië

In de Braziliaanse animatiefilm Uma Historia de Amor e Fúria van journalist, politicoloog en filmmaker Luiz Bolognesi wordt verhaald over ‘liefde en furie’ die de grenzen van tijd overstijgen. Dit gegeven doet denken aan het recente Cloud Atlas, maar is in Uma Historia… een stuk beter te volgen. De protagonist doorkruist bijna zeshonderd jaar Brazilië in een zich telkens herhalende geschiedenis, waarmee de film toont dat elke tijd dezelfde verschrikkingen van onrecht en onderdrukking kent. Maar ook dat sommige liefdes zo sterk zijn dat ze de tand des tijds altijd overleven. Het verhaal speelt zich steeds af in cruciale momenten uit de bloederige geschiedenis van Brazilië, voor de verandering getoond vanuit het perspectief van de onderdrukten en niet dat van de bekende ‘helden’ die in geschiedenisboeken genoemd worden.

De in vier verschillende menselijke gedaantes (en één dierlijke) verschijnende hoofdpersoon wordt geboren in 1566 als Abeguar, in het oerwoud waar zich later Rio de Janeiro zou vormen. De animatie van de personages is vrij rechttoe rechtaan, maar de landschappen – ook later de urbane – zijn prachtig vormgegeven. Abeguar groeit op tot een sterke jonge Tupinambá-strijder. Wanneer hij samen met Janaína, zijn grote liefde, oog in oog komt te staan met een bloeddorstige jaguar en ze geen kant op kunnen, blijkt dat Abeguar plotseling kan vliegen als een vogel als ze van een klif springen. Volgens de sjamaan heeft een van hun goden hem niet voor niets deze kracht gegeven. Na een duistere ayahuasca-trip wordt duidelijk: voor altijd moet Abeguar vechten voor zijn volk, tegen het kwaad en de onderdrukkers. Nooit mag hij de strijd opgeven, een adagium dat hem eeuwenlang bij zal blijven. De eerste oorlog wordt verloren van de Portugezen, die het Tupinambávolk uitmoorden en een nieuwe wereld bouwen op de plek waar er al een bestond. Als Abeguar zijn geliefde Janaína ziet sterven, stort hij zichzelf ter aarde, maar in plaats van te sterven verandert hij in een kleurige vogel en vliegt honderden jaren totdat hij opnieuw Janaína tegenkomt, weliswaar in een ander lichaam maar onmiskenbaar haarzelf.

Het is 1826 en onze held komt middenin de Braziliaanse onafhankelijkheidsstrijd terecht. De geschiedschrijving van Brazilië’s verleden kent steeds meer aandacht voor de zwarte bladzijdes, de andere kant van de heldenverhalen van de veroveraars. Bolognesi gebruikt dit perspectief om zijn verhaal te vertellen. De mannen die we kennen van standbeelden en statige portretten, schildert hij af als hebberige moordenaars zonder gewetenswroeging. De slavernij is nog volop aan de gang en het Portugese gezag neemt het ervan, net zoals de militaire dictatuur dat 150 jaar later zou doen. Abeguar heet nu Cau en komt terecht in 1968, in de wereld van de opstandelingen tegen de dictatuur. Janaína is hartstochtelijk lid van het verzet en Cau sluit zich aan, wat hem uiteindelijk zeven jaar gevangenschap oplevert. In 1980 werkt hij als leraar op een schooltje in een favela in Rio, wanneer hij ’s nachts bij een inval door de politie wordt vermoord. Als vogel vliegt hij weer ruim honderd jaar om in 2096 in een futuristisch Rio te landen. De stad is een vervreemdende en verstikkend repressieve metropool geworden. De onderdrukten staan opnieuw machteloos, dit keer door grote waterschaarste en oneerlijk imperialisme.

De strijd mag nooit opgegeven worden, zoveel wordt duidelijk in de ietwat moralistische slotscènes, en het verleden nooit vergeten. Inderdaad is oog voor het verleden heel belangrijk voor het Brazilië van nu, maar die boodschap was zonder de extra nadruk ook wel duidelijk geweest. Dat is – op een enkel historisch vraagteken na (waarom spreken de Tupinambá Portugees tegen elkaar?) – dan ook het enige echte minpunt aan deze verder fraaie, oprechte en geëngageerde productie.

Uma Historia de Amor e Fúria draait dit weekend op het Holland Animation Film Festival in Utrecht.