Virgen de los Bloqueos

Deze afbeelding zal aan sommigen onopgemerkt voorbij gaan, het zal door anderen grappig gevonden worden en weer anderen zullen er vraagtekens bij zetten. Maar voor velen zal het een bekend verhaal vertellen, het verhaal van één van Bolivia’s hardnekkigste tradities; los bloqueos (straat- of wegblokkades).  Bezuinigingen in de zorg? Bouw van een ongewenste weg? Vóór een wetswijziging? Tegen een wetswijziging? Bloqueo. Voor Bolivianen een vertrouwde manier om hun stem te laten horen. Soms gepaard met geweld maar vaak ook niet. Waarom wordt er geblokkeerd? Volgens velen gaat het om een mechanisme van collectieve druk om onderhandeling af te dwingen: “Hacerse escuchar a las malas porque no escuchan a las buenas” (extreem handelen anders worden we niet gehoord). Overigens zijn we in Bolivia niet alleen goed in bloqueos; ook van honger- tot transportstakingen, marsen, inzamelingen van handtekeningen en grootschalige bijeenkomsten (ook cabildos genoemd) weten we veel.

De Boliviaanse wetenschapper George Gray Molina verklaart deze traditie aan de hand van een kaasmodel. Hij stelt dat door de jaren heen de Boliviaanse overheid  zich op haperende wijze heeft ontwikkeld, zowel geografisch – in sommige regio’s veel meer dan in andere – als historisch, in sommige periodes meer ontwikkeling en handhaving dan in andere. Dit gebrek aan continuïteit leidde ertoe dat Boliviaanse overheidsinstituties gezamenlijk de vorm van een Zwitserse kaas aannamen; een blok kaas met veel grote gaten erin. Waar de burger de overheid als afwezig ervoer werden andere mechanismen gezocht om dialoog/onderhandeling af te dwingen. De combinatie van een zwakke staat en een sterk activistische samenleving zijn hiervan het gevolg: “when the state proves to be incapable or unwilling to meet necessities of its population the strong society intervenes” (Gray Molina 2008: 122-124).

Molina stelt dat deze vorm van informeel politiek activisme tot een bijna structurele onderhandelingsdynamiek heeft geleid, waar continu aan een machtsbalans wordt gewerkt. De kaas-staat heeft hier weinig grip op. Een voorbeeld: er komt een wetswijziging waar groep A, B, C, en D bij betrokken zijn. Groep A en B zijn het niet eens met de wijziging en gaan de straat op, dus men moet aan tafel om hierover te onderhandelen. Daar komt iets nieuws uit, maar nu zijn groep C en D niet tevreden, dus gaan zíj blokkeren tot er weer wordt onderhandeld en iets nieuws uitkomt; een proces dat zich oneindig kan herhalen.

Hoewel deze vorm van politiek activisme niet snel met vredig pacifisme wordt geassocieerd, stelt Molina dat het in combinatie met een zwakke staat tot een bijzonder geweldloze geschiedenis heeft geleid, ondanks de hoge mate van heterogeniteit van het land. Met zoveel culturele, sociale en geografische verschillen binnen eenzelfde territorium zou Bolivia al talrijke burgeroorlogen moeten hebben gekend. Aanhoudende accommodatie vindt in de politieke onderhandeling plaats (betrokken partijen stellen hun doelen en eisen constant bij) waarmee een op inschikking gebaseerde modus vivendi ontstaat en grootschalig geweld onnodig blijft. Best een mooi gedachte. Minder rooskleurig is echter dat beleid maken in Bolivia hierdoor tergend lang duurt wat natuurlijk weer tot meer frustratie en, u raadt het al, meer bloqueos leidt.

Tot zover de uit boeken geplukte wetenschappelijke woorden. Hoe ervaart men deze ‘traditie’ eigenlijk in het dagelijks leven? Deze vraag roept bij mensen allerlei verhalen en gevoelens op, van door onmacht gevoede frustraties tot de meest curieuze anekdoten. ‘Zozeer ons brood van iedere dag dat het niet eens meer opvalt’, is de houding van velen. ‘Weer een onverwachte vrije dag’, denken scholieren, terwijl werkende mensen zich afvragen hoe ze op hun werk moeten komen. Bloqueos maken je creatief. Zoals het melk producerende dorpje dat door een bloqueo zijn melk niet aan de dichtstbijzijnde stad kon leveren. Het klonteren van de melk bracht hen op een ingenieus alternatief en toen de bloqueos werden opgeheven reden vrachtwagens vol yoghurt de stad binnen. Er ontstaan ook wat opportunistischer vormen van creativiteit, zoals die van de taxichauffeurs die exorbitante bedragen vragen om tussen blokkades te pendelen.

En wat gebeurt er aan de kant van de bloqueadores? Veel organisatorisch werk ligt aan een bloqueo ten grondslag; van ploegenwerk tot ollitas comunes (gezamenlijk eten), van informele toltarieven tot voetbalwedstrijden.

Maar uiteraard kan het verhaal rondom bloqueos maar ten dele worden geromantiseerd, aangezien de blokkades niets anders zijn dan een gevolg van persoonlijke en collectieve drama’s die in nieuwe persoonlijke en collectieve drama’s resulteren, verlies en leed in vele aspecten. Verhalen van kleine en grote ondernemingen die zodanig worden verhinderd dat ze failliet gaan,  gewonden en soms doden door gewelduitbarstingen in geblokkeerde gebieden zijn maar een deel van de minder rooskleurige verhalen. Dat brengt ons terug bij de afbeelding. Deze beschilderde Virgen de los bloqueos lijkt enerzijds een ludieke omarming van de bloqueo-traditie te zijn maar tegelijkertijd ook een vraag om genade en bescherming: Santisima Virgen de los bloqueos protégenos!

* Gray Molina, George (2008): “State-Society Relations” In: Unresolved Tensions:

 Bolivia Past and Present. Pittsburg: University of Pittsburg Press.